İdarenin Malları Nelerdir?
İdarenin malları, kamu malları ve özel mallar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Kamu malları faydalanma bakımından kamu malları ve tahsis şekli bakımından kamu mallarına ayrılmaktadır.
Orta malları, hizmet malları ve sahipsiz mallar faydalanma bakımından kamu malları; tabii kamu malları ile suni kamu malları ise tahsis şekli bakımından kamu malları ayrımına tabi tutulmaktadır.
Kamu Malları Nelerdir?
Kamu malları, kamu tüzel kişilerinin elinde bulunan taşınır ve taşınmaz mallardan kamu tarafından faydalanılanlara, bir kamu hizmeti ve faaliyetine tahsis edilmiş olan ve sahipsiz mallar olarak nitelendirilir.
Herhangi bir malın kamu malı olabilmesi için iki adet koşulun varlığı aranır. Bu koşullar organik koşul ve maddi koşuldur.
Organik Koşul Nedir?
Bir malın kamu malı olabilmesi için bir kamu tüzel kişisine ait olması şartı aranır. Bazı durumlarda malın özel kişilere ait olsa dahi kamu hizmetinde kullanılabilmesi mümkündür. Bu tür mallar virtüel kamu malı olarak adlandırılır.
Maddi Koşul Nedir?
Maddi koşulda bir malın kamu malı olarak kabul edilebilmesi için o malın kamunun ortak kullanımına ya da faydalanmasına ya da bir kamu hizmetine özel bir düzenleme ile tahsis edilmiş olması şartı aranmaktadır.
Kamu Malları Nasıl Ayrılır?
Kamu malları faydalanma bakımından kamu malları ve tahsis şekli bakımından kamu malları olmak üzere 2 tür ayrıma tabi tutulur.
Faydalanma Bakımından Kamu Mallarının Ayrımı Nasıldır?
Faydalanma bakımından kamu malları; orta malları, hizmet malları ve sahipsiz mallar olmak üzere üçe ayrılır.
Orta Malları Nedir?
Orta malları, tabiatları ya da geleneği gereğince veya tahsis suretiyle herkesin fiilen faydalandığı ya da kullandığı mallara verilen addır.
Orta malların üzerinde kamunun bir çeşit irtifak hakkı mevcuttur. Yollar, meydanlar, pazar yerleri, çocuk bahçeleri gibi yerler orta malı olarak kabul edilir.
Hizmet Malları Nedir?
Hizmet malları bir kamu hizmetine o hizmetin bir unsurunu oluşturacak biçimde de o hizmete bağlanmış olan mallardır. Hizmet malları kamu idaresinin faaliyetinin bir aracıdır. Hastane, müze, okul gibi yerler hizmet malına örnek olarak gösterilebilir.
Sahipsiz Mallar Nedir?
Sahipsiz mallar devletin ve ferdin mülkiyetine girmiş olan ve mal niteliğini kazanmamış olan mallara verilen addır. Deniz kıyısı, göller, akarsular, ham toprak, kayalıklar gibi yerler sahipsiz mal olarak kabul edilir.
Tahsis Şekli Bakımından Kamu Malları Ayrımı Nasıldır?
Tahsis şekli bakımından kamu malları tabii kamu malı ve suni kamu malı olarak ikiye ayrılmaktadır.
Tabii (Doğal) Kamu Malı Nedir?
Tabii kamu malları tabi olaylar ile bu niteliği kazanmış olan mallara verilen addır. Karasuları, koylar, körfezler tabii kamu malı örnek olarak gösterilebilir.
Suni (Yapay) Kamu Malı Nedir?
Yapay kamu malları idarenin bir kararı vasıtasıyla kamu malı sayılan mallardır. Binalar, sokaklar, köprüler yapay kamu malı sınıfına dahil edilmektedir.
Kişilerin Kamu Malları Üzerine Sahip Olduğu Haklar Nelerdir?
Kişilerin kamu malları üzerinde sahip olduğu haklar orta mallarından yararlanma, sahipsiz mallardan yararlanma ve hizmet mallarından yararlanmadır.
Orta Mallarından Yararlanma Nedir?
Orta mallarından yararlanabilmek için önceden izin alma gereği yoktur. Bu tür mallardan herkes serbest bir şekilde eşit olarak ve genel malın niteliği ile orantılı olarak faydalanabilir.
Yollar, köprüler, meydanlar birer orta malıdır. Burada genelden kasıt ücret ödememektir. Ancak parasız faydalanmanın bazı istisnaları mevcuttur. Kamunun faydalanması sunulmuş bu mallardan kişilerin faydalanmaları genel ve özel faydalanma olmak üzere 2 çeşittir.
Genel faydalanma herkesin normal bir şekilde faydalanmasıdır. Gelip geçmeler, duraklar birer genel faydalanmadır. Özel faydalanma ise özel izin gerektirmektedir ve genel faydalanmayı engellemeyecek şekilde yapılır. Özel faydalanmaya izin verme yetkisi kamunun kullanılmasına tahsis olunan malın ait olduğu kamu idaresindedir.
Sahipsiz Mallardan Yararlanma Nedir?
Orta mallarında geçerli olan kurallar sahipsiz mallardan yararlanma hususunda da geçerlidir. Sahipsiz mallarda olağan durum herkesin ortak ve eşit şekilde izne ihtiyaç duyulmaksızın yararlanmalıdır.
Sahipsiz mallardan yararlanma denizlerde göklerde, akarsularda yüzmek tarıma, elverişli olmayan yerlerde ata binmek, çadır kurmak, daha meyveleri, mantar çiçek toplamak şeklinde olabilmektedir.
Sahipsiz malların özel mülkiyete konu olabilmesi söz konusu değildir.
Hizmet Mallarından Yararlanma Nedir?
Hizmet mallarından yararlanma, hizmetin şartlarını ve derecelerine göre oluşmaktadır. Hastane ve okul binalarından faydalanma bu hizmetin şartlarına bağlı tutulur. Bu açıdan hizmet mallarından yararlanma sınırlı bir yararlanmadır ve belli kişiler yararlanır.
Tahsis Nedir?
Tahsis bir özel malı orta malı ya da hizmet malı kategorisine koyan, aynı zamanda bir kamu malını kategoriden diğerine ya da bir hizmetten diğer bir hizmete dönüştüren idari işlem olarak tanımlanır.
Tahsis işlemi kurucu ve yapıcı bir nitelik taşımaktadır. Tahsis kararı ile kamu malı niteliği kazanan mallar, tahsis kararının kaldırılmasıyla bu niteliklerini kaybeder.
İdarenin Özel Malları Nedir?
İdarenin özel malları kamu hizmetine ve kamunun doğrudan faydalanmasına tahsis edilmemiş olan mallardır. Bu tür mallar kamuya yararlı değildir.
Bu tür malların kullanım amacı gelir getirmedir. Ayrıca özel hukuk kurallarına tabi tutulur. Kamu kuruluşlarının özel malları kendi isteğine göre satıp kiraya verebilmesi mümkün değildir. Bu tür işlemler kanunlara uygun olarak yapılır.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
