Sigorta Hukukuna İlişkin Genel Hukuki Bilgiler
Sigorta hukuku, Türk Ticaret Kanunu ve Sigortacılık Kanunu’nda düzenlenmiş olup sigorta ettiren, sigortacı ve sigortalı arasındaki hukuki ilişki düzenlemektedir.
Sigorta hukuku, tarafların maddi ve manevi karşılamayı amaçlamaktadır.
Sigorta Şirketinin Yükümlülükleri Nelerdir?
Sigorta şirketinin yükümlülüklerini ayrı ayrı incelemekte fayda bulunmaktadır.
Çalışma süresi içerisinde kontrol
Sigorta şirketinin çalışma süresi içerisinde kontrol yükümlülüğü bulunmaktadır.
İlk yükümlülük teknik karşılık ve teminat ayırmaktır. Sigorta şirketlerinin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirebilmesi amacıyla teknik karşılık ve teminat ayırmaları zaruridir. Bunun temelinde yatan düşünce: sigorta sözleşmesinden doğan yükümlülüklerin her an yerine getirilebilmesidir.
Sigortacılık Kanun’u m.18’de bu husus düzenlenmektedir.
Sigorta ve reasürans şirketleri hesaplarını ve mali tablolarını müsteşarlıkça belirlenecek esaslara ve örneğe uygun olarak düzenlemek zorundadırlar. Ayrıca ilan ettirirler ve bir örneğini de müsteşarlığa gönderirler.
Aktif azaltıcı işlem yasağı; sigorta ve reasürans şirketlerinin belirlenen esaslar dışında doğrudan veya dolaylı olarak kaynaklarının kullanılamaması, içinin boşaltılamaması, örtülü veya örtüsüz kazanç aktarımı yapılmamasıdır.
Üye belirleme tarzında imtiyaza sahip paya sahipseniz ve payı devredecekseniz müsteşarlıktan orana bakılmaksızın izin alınması gerekir.
Aktif Azaltıcı İşlem Yasağı
| MADDE 19 – (1) Sigorta şirketleri ile reasürans şirketlerinin ortakları, yönetim kurulu üyeleri, denetçileri ve çalışanları, şirket ana sözleşmesi veya genel kurul ya da yönetim kurulu kararı ile saptanan hükümler dâhilinde personele yapılan ödemeler, yardım veya verilen avanslar hariç, şirket kaynaklarını dolaylı ya da dolaysız kullanamaz, iyiniyet kurallarına aykırı olarak aktifin değerini düşüren işlemlerde bulunamaz ve hiçbir surette örtülü kazanç aktarımı yapamaz. Sigorta şirketleri ile reasürans şirketleri kendi borçları veya sigorta işlemlerinden doğanlar hariç olmak üzere personeli, ortakları, iştirakleri veya diğer kişi ve kurumlar lehine mal varlığını teminat olarak gösteremez, kefil olamaz ve kredi sağlayamaz. (2) Şirketin denetim ve yönetime etkili olabilecek şekilde yönetim kurullarına üye belirleme imtiyazını veren hisse devri, oransal sınırlamalara bakılmaksızın Müsteşarlığın iznine tâbidir. … Doğrudan veya dolaylı olarak sermayenin ya da oy ve intifa haklarının yüzde on ve daha fazlasına sahip olan veya bu oranların altında olsa dahi şirketin denetim ve yönetimine etkili olabilecek şekilde yönetim kurullarına üye belirleme imtiyazını veren hisselere sahip olan ortakların, sigorta şirketi ve reasürans şirketi kurucularında aranan nitelikleri taşıması şarttır. Sigorta şirketleri ile reasürans şirketleri, bu nitelikleri taşımayan ortaklarını Müsteşarlığa bildirir. Kurucularda aranan nitelikleri kaybeden ortaklar temettü dışındaki ortaklık haklarından yararlanamaz. Bu halde diğer ortaklık hakları kayyım tarafından kullanılır. |
Ana sözleşme değişikliğinde şirketlerin yükümlü oldukları hususlarda Sigortacılık Kanunu m. 8 gündeme gelecektir.
Ana Sözleşme Değişiklikleri
| MADDE 8 – (1) Sigorta şirketleri ile reasürans şirketlerinin ana sözleşmelerinin değiştirilmesinde, Müsteşarlığın uygun görüşü aranır. Müsteşarlıkça uygun görülmeyen değişiklik tasarıları genel kurul gündemine alınamaz ve genel kurulda görüşülemez. Sicil memuru, Müsteşarlığın uygun görüşü olmaksızın ana sözleşme değişikliklerini ticaret siciline tescil edemez. Ana sözleşme değişikliğinde müsteşarlıkça uygun görülmeyen değişiklik tasarıları genel kurul gündemine alınamaz ve genel kurulda görüşülemez. Esas sözleşme değişiklikleri ticaret siciline tescil ile hüküm ifade etmeye başlar. |
Bakanın Denetleme ve Kural Koyma Yetkisinin Kapsamı
Mali yapının bozulması ya da bozulmaya yüz tutması durumunda bakan yetkilidir ve bakan tedbir alınması için şirkete uygun bir süre vermektedir. En hafif durum olarak bakan şirketten plan sunmasını isteyebilir.
Daha sonra şirketin sermayesinin arttırılması, kar dağıtımının durdurulması ve ilave teminat tesis edilmesini isteyebilir. Varlıkların kısmen veya tamamen elden çıkarılmasını isteyebilir. Ağır tedbir olarak portföy devrine karar verebilir.
Malî Bünyenin Güçlendirilmesi
| MADDE 20 – (1) Bir sigorta veya reasürans şirketinin minumum garanti fonu tutarını karşılayamadığının, tesis etmesi gereken teminatı tesis edemediğinin, teknik karşılıkları karşılayacak yeterli veya teknik karşılıklara uygun varlıklarının bulunmadığının ya da sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getiremediğinin yahut şirketin malî bünyesinin sigortalıların hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürecek derecede zayıflamakta olduğunun tespiti hallerinde, Bakan uygun bir süre vererek, malî bünyenin güçlendirilmesine yönelik olarak ilgili sigorta ve reasürans şirketinden; … |
Sigorta Tarifelerinin Belirlenmesi
Tarife dediğimiz şey sigorta sözleşmesinde ödenecek prim tutarının belirlenmesi anlamındadır; yani sigorta ettirenin temel edimi olan prim ödeme borcunda prim tutarının nasıl belirleneceği, sigorta sözleşmesi bakımından da son derece önemli bir meseledir.
Sigortacının edimini yani sigorta genel şartlarının Devlet tarafından belirlendiğini görmüştük. Sadece taraflar anlaşırsa özel şart konularak sözleşmenin ana muhtevasında değişiklik yapılabiliyordu.
| Tarifeler MADDE 12 – (1) Sigorta tarifeleri, sigortacılık esasına ve genel kabul görmüş aktüeryal tekniklere uygun olarak sigorta şirketleri tarafından serbestçe belirlenir. Ancak, bu Kanuna ve diğer kanunlara göre ihdas edilen zorunlu sigortaların teminat tutarları ile tarife ve talimatları Bakan tarafından tespit olunur ve Resmî Gazetede yayımlanır. (2) Bakan, gerek görülen hallerde hayat, bir yıldan uzun süreli ferdî kaza, sağlık, hastalık ve ihtiyarî deprem sigortaları tarifeleri ile prim, formül ve cetvellerinin uygulamaya konulabilmesini Müsteşarlığın onayına tâbi kılabilir veya özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla gerekli görülen hallerde, tespit ve ilan ettiği aracılık komisyonlarını, tasdike tâbi kıldığı veya tespit ettiği her türlü tarifeyi serbest bırakabilir. |
Tarifelerin Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler
Burada esasında birbirinden farklı 3 yöntem var:
- Serbesti ilkesi: Yani sigorta primlerinin sigorta şirketlerince serbestçe tayin edilmesi.
- Zorunlu sigortalardaki durum: Bunun iki ayağı vardır; hem şirket sözleşme yapmak zorunda hem de kişi sözleşme akdetmek zorundadır. Bunun diğer bir boyutu ödenecek primin belirlenmesi bakımından ortaya çıkıyor. Zorunlu sigortalarda verilen tutarların ve tarifelerin bakan tarafından belirlenip Resmî Gazete’de yayınlanacağına ilişkin esasları görüyoruz. Zorunlu sigortalarda temel prensip prim tutarlarının, tarifelerin bakan tarafından belirlenmesi ve Resmî Gazete’de yayınlanmasıdır.
- Ara düzen: Belirli sigorta branşları bakana yetki tanır. “Sigorta şirketleri bu branşlarda tarifeyi tayin eder ama sen yetkini kullanırsan bunun müsteşarlığın onayına tabi tutulmasına karar verebilirsin.” diyor. Bu düzenin belirli branşlar bakımından söz konusudur. Bu branşlar hayat, bir yıldan uzun ferdi kaza sigortaları, sağlık-hastalık ve ihtiyari deprem sigortalarıdır.
Sigorta Şirketinin Sona Ermesi
Sona ermeyi esasen 2 ana başlıkta inceliyoruz:
- Ruhsat iptali,
- Sigortacılık Kanunu m.10 çerçevesinde.
Ruhsat İptali ile Sigorta Şirketinin Faaliyetinin Sona Ermesi
Sigortacılık Kanunu m.7 ruhsat iptalinin koşullarını düzenlemektedir. 5 başlık altında düzenlendiğini görüyoruz.
| Ruhsat iptali MADDE 7 – (1) Bu Kanunun ruhsat iptaline ilişkin hükümleri saklı kalmak kaydıyla; a) Ruhsat verilmesine ilişkin şartların bir kısmının veya tamamının kaybolması halinde, üç aydan az olmamak üzere, Müsteşarlık tarafından verilecek süre içinde durumun düzeltilmemiş olması, b) Ruhsatın verildiği tarihten itibaren bir yıl içinde veya Müsteşarlığın uygun görüşüyle yapılanlar hariç olmak üzere aralıksız olarak altı ay süre ile sigorta veya reasürans sözleşmesi akdedilmemesi, c) Sigortacılık mevzuatına aykırı uygulamalar sonucunda sigorta sözleşmesi ile ilgili kişilerin hak ve menfaatlerinin tehlikeye düştüğünün anlaşılması, ç) 20 nci madde hükmü hariç olmak üzere, bu Kanun hükümlerinden doğan yükümlülüklerin ağır şekilde ihlâl edilmesi veya yükümlülüklerin ihlâlinin mutat hale gelmesi durumunda, Müsteşarlık tarafından, üç aydan az olmamak kaydıyla, verilecek süre içinde durumun düzeltilmemiş olması, d) İş planında belirtilen hedeflerden, Müsteşarlığın bilgisi dahilinde yapılan değişiklik dışında makul nedenler olmaksızın aşırı derecede uzaklaşılmış olması, hallerinden en az birinin gerçekleşmesi durumunda, sigorta şirketlerinin ve reasürans şirketlerinin ilgili branş ya da bütün branşlardaki ruhsatları Müsteşarlık tarafından iptal edilebilir. Ruhsat iptali, ticaret siciline tescil ve Ticaret Sicil Gazetesi ile Türkiye çapında dağıtımı yapılan ve tiraj bakımından ilk on sırada yer alan günlük gazetelerden ikisinde ilan ettirilir. |
İki tane esas var. Siz şirket olarak ruhsatı aldınız, tescil ettirdiniz, ilan ettirdiniz. Bu tarihten itibaren 1 yıl geçti ve hiç sözleşme yapmadınız. Ruhsatınız iptal edilecektir.
Yine sözleşme yapmama süresi bakımından bir diğer esas; aralıksız olarak 6 ay süre ile sözleşme yapmamanızdır. Bu durumda da yine ruhsatınız iptal edilecektir.
Takdiri bir sebeptir. Yani sizi denetliyor ya; bakacak ki sigortacılık mevzuatına aykırı hareket ediyorsunuz ve bu durum sigorta ettiren ile ilgili hak ve menfaatleri tehlikeye düşürüyor ise müsteşarlık sizin ruhsatınızı iptal edecektir.
Sigortacılık Kanunu m. 20 mali bünyenin bozulması ve onun düzeltilmesine ilişkin esasları düzenlemektedir. m. 20 hariç Sigortacılık Kanunu’ndan doğan yükümlülüklerinizi ağır şekilde ihlal ediyorsunuz ve bunu mutat hale getiriyorsunuz; o zaman durumunuzu düzeltmeniz için size üç aydan az olmamak üzere süre verilir. Bu süre zarfında durumunuzu düzeltmezseniz yine akıbetiniz ruhsatın iptali oluyor.
İş planı branşa ilişkin 3 yıllık hedeflerinizi detaylı olarak, rapor olarak sunuyordunuz. Ruhsat verirken bu iş planı inceleniyordu. İşte bu iş planınızdaki hedeflerden müsteşarlığın bilgisi dışında ve makul nedenler olmaksızın aşırı derecede uzaklaşırsanız o zaman ruhsatınızı iptal edecektir.
Bu bentlerde sayılan hallerde şirketlerin branş ya da branşlardaki ruhsatları iptal ediliyor. Ruhsat iptali ticaret siciline tescil ve Ticaret Sicili Gazetesi ile Türkiye çapında dağıtımı yapılan ve tiraj bakımından ilk on sırada yer alan günlük gazetelerden ikisinde ilan ettiriliyor. Aynı ruhsatın alınması prosedüründe olduğu gibi. İptal prosedürü ve ruhsat veren/iptal eden kurum aynı.
Ruhsatın iptali tek başına bu işi çözmüyor. Orada bir portföy oluşturuyorsunuz. Yani sözleşmelere tarafsınız. Onlar ne olacak? Bu konuyu da Sigortacılık Kanunu m. 7/2 düzenliyor.
| (2) Ruhsatı iptal edilen şirketler, altı ayı geçmemek üzere Müsteşarlık tarafından verilecek süre içinde iptal edilen ruhsatla bağlantılı portföylerini devretmek zorundadır. Aksi takdirde Müsteşarlık re’sen devir de dâhil olmak üzere portföyün tasfiyesine yönelik her türlü tedbiri almaya yetkilidir. |
Ruhsatınız iptal edilince Müsteşarlık size 6 ayı geçmeyecek şekilde süre verecek; siz bu süre zarfında bu portföyünü bir başka şirkete devretmek zorundasınız. Bunu yapmazsan Müsteşarlık re’sen devir de dâhil olmak üzere portföyün tasfiyesine yönelik her türlü tedbiri almaya yetkilidir. Yani “Sizin ruhsatınız bir veya birkaç branşta iptal edildikten sonra siz bunu hızla tasfiye edin, başka şirketle anlaşarak portföyünüzü devredin, siz bunu yapmıyorsanız bunu sizin nam ve hesabınıza Müsteşarlık yapacak.” diyor.
| Tasfiye, birleşme, devir, portföy devri ve iflas MADDE 10 – (1) Bir sigorta şirketinin kendi talebi ile tasfiye edilmesi, bir veya birkaç şirket ile birleşmesi veya aktif ve pasifleri ile başka bir şirkete devrolunması, sigorta portföyünü teminat ve karşılıkları ile birlikte kısmen veya tamamen diğer bir şirkete devretmesi Bakanın iznine tâbidir. Reasürans şirketleri hakkında da bu fıkra hükümleri uygulanır. Bu fıkra hükmüne aykırı olarak yapılan tasfiye, birleşme, devralma ve portföy devirleri hükümsüzdür. (2) Müsteşarlık, lüzumu halinde, tasfiye memurlarının değiştirilmesini talep edebilir. (3) Birleşme, devir ve portföy devirleri, Türkiye çapında dağıtımı yapılan ve tiraj bakımından ilk on sırada yer alan günlük gazetelerden ikisinde, birer hafta arayla en az ikişer defa yayımlanmak suretiyle duyurulur. Sigorta sözleşmeleri devredilen portföyde yer almak kaydıyla portföyünü devreden veya bir şirkete devrolunan ya da birleşen şirketlerle sigorta sözleşmesi akdetmiş olan kişiler; birleşme, devir ya da portföy devrini öğrendikleri tarihten itibaren, devir, birleşme ya da portföy devri nedeniyle, üç ay içinde sözleşmelerini feshedebilir. (4) Sigorta şirketinin iflası halinde sigortalılar, iflas masasına üçüncü sırada iştirak eder. (5) Müsteşarlık, lüzumu halinde iflas masasındaki yetkililerin değiştirilmesini talep edebilir. |
Bakandan izin alınmazsa kanun koyucu yapılan işlemlerin hükümsüz olduğunu söylüyor.
Gerekli görüldüğü takdirde müsteşarlık tasfiye memurlarının değiştirilmesini talep edebilir.
Sigorta hukukuna ilişkin dava ve işlemlerin takibinin vekil aracılığıyla yürütülmesi hak kaybının engellenmesi için oldukça önemlidir. Ekin Hukuk Bürosu olarak sigorta hukuku alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN
