Taşıyıcının Borç ve Hakları Nelerdir?

Taşıma sözleşmesi, bir malın veya bir yolcunun belirli bir noktadan başka bir noktaya taşınması için akdedilen sözleşme olarak tanımlanmaktadır. Taşıma sözleşmesi, hukukî niteliği itibariyle, tipik, ivazlı, iki tarafa borç yükleyen ve karşılıklı rızaya dayanan bir sözleşmedir.

Taşıma sözleşmesinde taşıyıcı, yükle ilgililer ve yolcular açısından çeşitli haklar ve borçlar doğar. Bunlar taşıma türlerine ait kurallara göre farklılık gösterebilmektedir.

Taşıyıcının Borçları Nelerdir?

Taşıyıcının borçları aşağıda sayılmıştır:

• Taşımayı yetine getirme borcu,
• Yükü zamanında teslim etme borcu,
• Eşyaya özen gösterme borcu,
• Talimatlara uyma borcu,
• Taşıma belgelerini taşıma süresince bulundurma borcu,
• Ödemeleri tahsil ve tahsil edileni verme borcu,

Taşımayı Yerine Getirme Borcu

Taşıma sözleşmesi uyarınca taşıyıcının yükü teslim alarak taşıma işine başlaması gerekir. Taşıyıcı yükü teslim almayarak taşıma edimini hiç ifa etmezse yükle ilgililere karşı sorumluluğu doğar. Taşıyıcının eşyayı teslim almaması, taşıma sözleşmesinin ihlali anlamına gelir. Bu da taşıma ediminin hiç ifa edilmemesi sonucunu ortaya çıkarır.

Taşıyıcının zamanında taşımaya başlamaması sebebiyle teslimde bir gecikme ortaya çıkarsa bu halde taşıyıcı yükün geç tesliminden ötürü sorumlu olacaktır.

Taşımanın yerine getirilmemesi aynı zamanda gereği gibi yerine getirilmesi anlamına da gelmektedir. Bu çerçevede asıl edimle birlikte kanuni ve sözleşmede belirlenen yan edimlerin de yerine getirilmesi gerekmektedir.

Yükü Zamanında Teslim Etme Borcu

Taşınan eşya, taşıyıcı tarafından taşıma süresi içinde taşınıp, gönderilene teslim edilmelidir. Yükün tesliminde gecikme olduğu takdirde, taşıyıcı yükle ilgililere karşı sorumlu olacaktır.

Teslim, taşıma sözleşmesinde belirtilen yer ve zamanda, eğer böyle bir yer ve zaman belirtilmemişse, daha sonra kararlaştırılacak bir zamanda ve yerde yapılır.

Eşyaya Özen Gösterme Borcu

Taşıyıcı taşıma boyunca kendi hakimiyetinde bulunan yüke özek gösterme borcu altındadır.

Taşıyıcı açısından eşyaya özen borcunun başlayabilmesi için eşyanın zilyetliğini taşıma amacıyla taşıyıcıya veya taşıyıcının yardımcılarına geçirilmesi gerekmektedir. Özen gösterme borcunun bitiş anı ise, taşınan eşyanın taşıyıcının zilyetliğinden çıkarak gönderilene geçmesidir.

Yük ziya veya hasar görmeden gönderilene teslim edilmelidir. Aksi takdirde taşıyıcı ortaya çıkan zarardan sorumludur.

Talimatlara Uyma Borcu

Taşıyıcı TTK m. 868 hükmüne göre, gönderen veya gönderilenin emir ve talimatlarına uyma borcu altındadır.

Bu tür emri ve talimatlar, taşıyıcının işletmesi için sakıncalıysa veya diğer gönderenlerin ve alıcılarına gönderileri için bir zarar tehdidinin beraberinde getiriyorsa, taşıyıcı bunları yerine getirmekle yükümlü değildir.

Taşıyıcının talimatlara uyma borcu, taşıma ve teslim engellerinin varlığında da söz konusu olmaktadır. TTK m. 869/1’e göre, bir taşıma engeli veya teslim engelinin vuku bulması halinde, taşıyıcının yapacağı, tasarruf hakkına sahip olan kişiden talimat almaktadır.

Taşıma Belgelerini Taşıma Süresince Bulundurma Borcu

Taşıma belgeleri her taşıma sözleşmesinde farklı isimler atında yer almaktadır. Taşıma belgelerden birincisi taşıma senedi olup taşıma senedi; hava taşımalarında hava yük senedi, demiryolu taşımalarında hamule senedi adını almaktadır.

Taşıma senedi üç nüsha olarak düzenlenerek bunlardan biri taşıyıcıda kalmakta, biri gönderende kalmakta diğeri de eşyaya eşlik etmektedir.

Yük senedi, taşıyıcı tarafından gönderene verilmekte, taşıyıcıda ise, eğer iki nüsha düzenlenirse kalmaktadır. Dolayısıyla yük senedi taşıma belgesi olmakla beraber taşıma esnasında taşıyıcıda bulunmak zorunda değildir.

Refakat belgeleri ise, taşıma boyunca taşıyıcının tasarrufuna bırakılmaktadır.

Taşıma senetlerinin taşıma boyunca sırasında olmaması, yanlış düzenlenlenmesi veya çekince koyulmaması taşıyıcının tazminatı sorumluluğunu doğururken, ispat bakımından da aleyhine sonuçlar oluşmasına neden olur.

Ödemeleri Tahsil ve Tahsil Edileni Verme Borcu

Ödemeli teslim, taşıyıcının eşyayı gönderilene teslimi, kararlaştırılan bedelin ödenmesi şartına bağlanmışsa söz konusu olur.

Teslimde ödeme, taşınan eşyanın bir satış sözleşmesine konu olup, bu satış sonucu satıcının elde edeceği bedelin, taşımanın bitirilerek varma yerinde gönderilene teslim edilirken, taşıyıcı tarafından tahsil edilmesi olarak tarif edilebilir.

Taşıyıcı bu durumda bir yan edim yükümlülüğü olarak taşınan eşyanın satış bedelini gönderilenden tahsil etme borcu altına girer.

Taşıyıcının Hakları Nelerdir?

Taşıyıcının hakları aşağıda sayılmıştır:

• Taşıma ücreti talep etme hakkı,
• Masrafları talep etme hakkı,
• Bekleme ücreti talep etme hakkı,
• Ek ücret talep etme hakkı,
• Eşyayı inceleme hakkı,
• Eşyayı tevdi etme ve diğer tedbirler alma hakkı,
• Hapis hakkı.

Taşıma Ücreti Talep Etme Hakkı

Taşıma ücreti, taşıma sözleşmesinde gönderenin taşıyıcıya karşı ifa etmesi gereken ana edimdir.

Taşıma ücretinin borçlusu kural olarak taşıma başında gönderen olmakla beraber, taşıma ücreti ödenmemişse eşyanın teslimi ile gönderilenin ücret borcunu üstlenmesi söz konusu olacaktır.

Masrafları Talep Etme Hakkı

Taşıyıcı taşımadan dolayı ortaya çıkan masrafları talep etme hakkına sahiptir. Bu masraflar, taşımada gönderen tarafından neden olunan durumlardan veya talep edilen hususlardan doğar.

Taşıyıcı Hangi Masrafları Talep Edebilir?

Bu masraflardan ilki TTK m. 854/3’e göre, taşıma senedine taşıyanın eşyanın ağırlığı, miktarı veya içeriğinin yazılması için taşıyıcının yapacağı işlemlerden doğar.

Bir diğer masraf ise tehlikeli eşya taşımasından doğar. Türk Ticaret Kanunu m. 861/2’ye göre, “Taşıyıcı, eşyayı teslim alırken tehlikenin türünü bilmiyorsa veya kendisine herhangi bir bildirimde bulunulmamışsa, gönderene karşı herhangi bir tazmin yükümlülüğü doğmaksızın, tehlikeli malın boşaltılmasını, depolanmasını, geri taşınmasını veya gerektiğinde imhasını ve zararsız duruma getirilmesini ve bu önlemler sebebiyle gerekli giderlerin karşılanmasını, gönderenden isteyebilir.”

Gönderen taşıma sözleşesini feshetmesi halinde eşyanın taşıma aracına yüklenmiş olmasına bağlı olarak;

• Eşyayı boşaltması,
• Saklaması,
• Tasarruf hakkına sahip kişi hesabına saklanması için tevdi etmesi,
• Eşyayı geri taşıması,
• Bozulabilecek bir mal nedeniyle sattırma, imha etme gibi işlemlerde bulunması nedeniyle oluşacak masrafları talep edebilecektir.

Taşımanın gönderenin talebi ile tam eşya yüklenmeden, yüklenen kısım eşya ile taşımaya başlaması nedeniyle, taşıyıcı yapmak zorunda kaldığı masrafları isteyebilir.

Taşıma sırasında gönderenden alınan emir, talimatlar ve tasarrufların yerine getirilmesi için gerekli masraflar yine talep edilebilecek masraflar arasındadır.

Taşıyıcının kendisinden kaynaklanmayan eşyanın zıya ve hasarı halinde de  bu zararların saptanması için yapılması zorunlu giderler de talep edilebilecektir.

Bekleme Ücreti Talep Etme Hakkı

Taşıyıcı, taşıma sözleşmesinin ifası açısından taşımayı gerçekleştirmek için eyanın kendisine teslimi için teslim süresi geçmiş olsa bile bekleyebilir. Bekleme sonucunda gönderen eşyayı taşıyıcıya teslim ettiği takdirde taşıma başlayacaktır. Bu bekleme süresi karşılığında da taşıyıcı münasip bir miktar ücret talep edebilecektir.

Türk Ticaret Kanunu m. 863/3’e göre, “Taşıyıcı, sözleşme hükümlerine dayanarak veya kendi risk alanından kaynaklanmayan nedenlerle makul yükleme veya boşaltma süresinden daha fazla beklerse, bekleme ücreti olarak uygun bir ücrete hak kazanır.”

Ek Ücret Talep Etme Hakkı

Taşıyıcının taşıma sırasında bazı işlemleri yerine getirmesi nedeniyle taşıma ücreti dışında ek bir ücrete hak kazanabilmektedir.

Bu ek ücret, taşıyıcının taşımanın başlamış ve devam etmesi sırasında kendisinden gönderen tarafından talep edilenleri yerine getirmesi nedeniyle veya gönderenin riziko alanına giren bir sebeple eşyanın tesliminin yapılamaması bağlı olarak taşıma ücretinden ayrı olarak istenebilen bir bedeldir.

Eşyayı İnceleme Hakkı

Taşıma konusu eşya, taşınması için taşıyıcıya teslim edilirken taşıma öncesi eşyanın incelenmesi, mevcut durumunun tespiti önemlidir.

Taşıyıcı böylece taşıma öncesi eşyada teslimden önce bir ziya ve hasarın olup olmadığını bilebilir.

Eşyayı Tevdii Etme Hakkı

Taşıyıcı bir teslim veya taşıma engelliyle karşılaştığında yükle ilgiliden talimat almazsa yada talimat alma imkanına sahip olmazsa veya verilen talimat taşıyıcı için yerine getirilmesi mümkün değilse, bu durumda taşıyıcı  yükü usulüne uygun olarak tevdi etme hakkına sahiptir

Hapis Hakkı

Taşıyıcı taşıma sözleşmesinden doğan bütün alacakları için yük üzerinde hapis hakkına sahiptir.

Asıl ve alt taşıma ilişkililerin bulunduğu durumlarda, yükü gönderilene teslim eden son taşıyıcı, kendisinden önceki taşıyıcıların hakları için hapis hakkını kullanabilir. Ayrıca, taşıma sözleşmesinin konusunu teşkil eden yük, birden çok partiden oluşuyorsa, bunlardan birine ait ücret için diğerleri üzerinde de hapis hakkı kullanılabilir.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN