İş Hukuku Nedir ve Uygulama Alanları Nelerdir?
İş hukuku, işçi ile işveren arasındaki ilişkiyi düzenleyen hukuk dalıdır.
İş Hukukunun Konuları Nedir?
İş hukukunun konuları bireysel iş hukuku ve toplu iş hukuku olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Bireysel İş Hukuku Nedir?
İşçi ile işveren arasındaki bireysel iş ilişkilerini düzenleyen hukuk dalına bireysel iş hukuku denir.
Bireysel İş Hukukunun Konuları:
- İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisinin kurulması,
- İş ilişkisinin sona ermesi,
- İş ilişkisinin sona ermesinin sonuçları,
- İşçi ve işverenin karşılıklı hakları ve borçları,
- İşçilerin yönetime katılmaları,
- Çalışma yaşamının denetlenmesi.
Toplu İş Hukuku Nedir?
İşçi sendikaları ile işveren sendikaları veya sendika üyesi olmayan işverenler arasındaki ilişkilerini düzenleyen hukuk dalına toplu iş hukuku denir.
Toplu İş Hukukunun Konuları:
- Sendikalaşma hareketleri,
- Hak ve menfaat uyuşmazlıkları,
- Toplu iş sözleşmeleri,
- Arabuluculuk ve uzlaştırma,
- Hakem kurulları,
- Grev ve lokavt.
İş Hukukunun Kaynakları Nelerdir?
İş hukukunun kaynaklarını resmi kaynaklar, uluslararası kaynaklar ve özel kaynaklar olmak üzere üçe ayırabiliriz.
Resmi Kaynaklar:
- Yasama kaynakları: Anayasa, İş Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu, Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, İşsizlik Sigortası Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Hafta Tatili Kanunu, Türk Borçlar Kanunu, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun, Mesleki Eğitim Kanunu.
- Yürütme kaynakları: Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Yönetmelikler.
- Yargı kaynakları: Anayasa Mahkemesi Kararları, Yargıtay Kararları, Danıştay Kararları, İçtihadı Birleştirme Kararları.
Uluslararası Kaynaklar:
- ILO kararları (Uluslararası Çalışma Örgütü)
- Anayasa Konseyi Kararları
Özel Kaynaklar:
- İş sözleşmesi
- Toplu iş sözleşmesi,
- İşyeri iç yönetmelikleri,
- Çalışma koşulu haline gelen işyeri uygulamaları.
İş Hukukunun Uygulama Alanları Nelerdir?
4857 sayılı İş Kanunu hükümleri bütün işyerlerine ve bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
İş Kanunu’nun İşler Ve İş İlişkileri Yönünden Uygulama Alanları Nelerdir?
4857 sayılı İş Kanunu hükümleri aşağıda sayılan iş ve işlemlerde uygulanmaz;
- Deniz taşıma işlerinde,
- Hava taşıma işlerinde,
- 50’den (50 dahil) az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde,
- Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
- Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde,
- Ev hizmetlerinde,
- Çıraklar hakkında,
- Sporcular hakkında,
- Rehabilite edilenler hakkında,
- 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde.
Deniz taşıma işleri işin mahiyeti gereği ayrı bir kanun ile düzenlenmiş olduğundan İş Kanunu hükümleri uygulanmamaktadır. Aynı zamanda göl ve nehirlerde yapılan taşıma işleri de İş Kanunu’nun uygulama alanı dışındadır.
Deniz İş Kanunu’nun kapsamına girmeyen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işler; kıyılarda, liman veya iskelelerde gemilerden karaya ya da karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işleri 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabidir.
Hava taşıma işleri İş Kanunu’nun uygulama alanı dışındadır. Hava taşıma işlerinde çalışan kişiler hakkında Türk Borçlar Kanunu hizmet sözleşmesi hükümleri uygulanır.
Pilot, hostes, kabin görevlisi, telsizci gibi uçuş personelleri hakkında İş Kanunu hükümleri uygulanmaz. Ancak havacılığın yer tesislerinde yürütülen tüm işler ile havada yapılan fakat taşımacılık faaliyeti dışında kalan işlerde İş Kanunu hükümleri uygulanır.
50’den (50 dahil) az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde yürütülen işlerde İş Kanunu hükümleri uygulanmaz.
Aşağıda sayılan tarım işlerinde 50’den daha az işçi çalışıyor olsa bile İş Kanunu hükümleri uygulanır:
- Tarım sanatları,
- Tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda yürütülen işler,
- Tarım işletmeleri içinde yapılan yapı işleri,
- Halkın faydalanmasına açık veya bir işyerinin eklentisi niteliğinde olan park ve bahçe işleri.
Temizlikçi, çocuk bakıcısı, bahçıvan, şoför gibi gündelik ev işlerini yürütenler hakkında İş Kanunu hükümleri uygulanmaz.
Profesyonel sporcular hakkında İş Kanunu hükümleri uygulanmaz. Bunlar hakkında Türk Borçlar Kanunu hizmet sözleşmesi hükümleri uygulanır. Amatör sporcular da iş sözleşmesi ile çalışmadıkları için İş Kanunu’nun kapsamı dışındadır. Bunlar dışında spor kulüpleri ve tesislerinde çalışanlar hakkında İş Kanunu uygulanır.
Manav, kasap, marangoz, berber, tornacı gibi esnaf veya sanatkarlardan üç işçi çalıştıranlar hakkında İş Kanunu uygulanmaz.
Kişiler Yönünden İş Kanunu’nun Uygulama Alanları Nasıldır?
Kişiler bakımından İş Kanunu işçi, işveren, işveren vekili ve alt işveren hakkında uygulanır.
Bir iş sözleşmesi ile çalışan gerçek kişilere işçi denir.
İş Kanunu’na göre işçi çalıştıran, gerçek veya tüzel kişi ya da tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işveren konumundadır.
İşveren vekili; işveren adına hareket eden, işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kişilere denir. İşveren vekilinin bu sıfatı ile işçilere karşı yapmış olduğu işlem ve yükümlülüklerden işveren sorunludur. İşveren vekilleri işin ve işyerinin yönetiminde görev alırlar. İşveren için düzenlenmiş olan sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekili hakkında da uygulanır. İşveren vekili, işveren ile arasındaki ilişki bakımından işçi sayılırlar, işveren vekilliği işçi sıfatını ortadan kaldırmaz. İşveren istediği sayıda işveren vekili çalıştırabilir.
Bir işyerinde yürütülen mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde ya da asıl işin bir bölümünde yapılacak işin gereği uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendireceği işçileri yalnızca bu işyerinde çalıştıran kişiye alt işveren denir. Alt işverenler İş Kanunu kapsamı dışındadır.
Asıl işveren ile alt işveren arasındaki ilişkinin kurulabilmesi için gerekli şartlar:
- Asıl işverene ait işyerinde mal ve hizmet üretiminde asıl işverenin kendi işçileri de olmalı,
- İş, mal veya hizmet üretimine yardımcı olmalı ya da uzmanlık gerektiren bir iş olmalı,
- Alt işveren tarafından görevlendirilen işçi yalnızca bu işyerinde çalıştırılmalı,
- Alt işverene verilen iş asıl işe bağımlı olmalı ve asıl iş sürdükçe devam etmeli ve işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin olmalı,
- Alt işveren daha önce o işyerinde çalışmamış olmalı. Ancak daha önce çalışan kişinin tüzel kişi şirket ya da adi ortaklığın hissedarı veya ortağı olması sorun teşkil etmez.
Asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülükler bakımından müteselsilen sorunludur.
İş Hukukunun İşyeri Bakımından Uygulama Alanı Nasıldır?
İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir. İşyerine bağlı yerler, eklentiler ve işyerine ait araçlar da işyerinden sayılır ve İş Kanunu hükümlerine tabidir.
Bir işin diğer işi tamamlanması ve işlerin tek merkezden yürütülecek şekilde organize olmasına işyerine bağlı yer denir.
Yemek alanı, çocuk parkı, dinlenme tesisi gibi yerler işyerinin eklentisi sayılır.
Kamyon, buldozer, otomobil, vinç, otobüs gibi araçlar işyerinden sayılır ve İş Kanunu’na tabidir.
İşyerini Bildirme Zorunluluğu Nedir?
Bir işyerini kuran, her ne suretle olursa olsun devralan, çalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren, işyerinin unvan ve adresini, çalıştırılan işçi sayısını, çalışma konusunu, işin başlama veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını yahut unvanını, adresini, varsa işveren vekili veya vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır.
İşyerinin Devri Nasıl Gerçekleşir?
İşyeri veya işyerinin bir bölümü hukukî bir işleme dayalı olarak başka birine devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçer.
İşçinin hizmet süresine bağlı hakları hesaplanırken devreden işveren yanında işe başladığı tarih baz alınır.
Devralan işveren, devreden ile birlikte devirden önce doğmuş ve devir sırasında ödenmesi gereken borçlardan devir tarihinden itibaren iki yıl süreyle müteselsilen sorumludur.
Tüzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da türünün değişmesiyle sona erme halinde birlikte sorumluluk hükümleri uygulanmaz.
Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN
