Sigorta Hukukunda Acente ve Broker

Sigorta aracılarının içerisinde iki grup yer alır: acenteler ve brokerlar. Acenteler bağımsız tacir yardımcılarıdır.

Sigorta Acentesi Nedir?

Sigorta acentesi; TTK.102’ye göre bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içerisinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimsedir.

TTK ve SK’ya göre ise 2 farklı acente ortaya çıkmaktadır:

• Sözleşme yapma yetkisine sahip acente (A tipi)
• Aracı acente (B tipi)

Aynı zamanda umumi acente ve hususi acente olarak da bir ayrım söz konusudur.

Acente, sigorta şirketinin sahip olduğu tüm branşlar bakımından yetkilendirilmişse, umumi acentedir.

Sadece bir veya birkaç branş bakımından yetki verilmişse, hususi acentedir. Bu, sigortacılık uygulamasından doğan bir ayrımdır.

Acentenin atadığı acenteye ise tali acente denir. Sigortacılıkta tali acente uygulaması 2010 itibariyle son bulmuştur.

Acente sıfatı, sigorta şirketiyle acente arasında bir acentelik sözleşmesi yapılmasıyla kazanılır.

Sözleşme hazırlanır; taraflar, sözleşme süresi, yenileme tarihi, fesih şartları, yetki verilen sigorta branşlarının hangileri olduğu, coğrafi sınırlar vs. tamamı bu sözleşmede yer alır.

Acenteler, hususi vekaletname ile işlem yapma yetkisine sahip olurlar.

Sigorta acenteliği için:

• Teknik personel unvanı taşınmalı (SEGEM sınavını kazanmalı)
• Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olunmalı
• Sermaye olmalı

Acenteler, sahip olmaları gereken özellikler bakımından gerçek kişi acenteler ve tüzel kişi acenteler olmak üzere ayrılır.

Gerçek Kişi

Acentelerin gerçek kişi olması halinde, taşıması gereken özellikler şunlardır:

• Teknik personel imkanı taşımalı,
• Türkiye’de yerleşik olmalı,
• Belirli suçları işlememiş olmalı (salt ekonomik suçlar değil; devletin güvenine, anayasal düzene, düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı olan suçlar da dahildir.),
• Sermaye koşullarının yerine getirilmiş olması gerekir,
• Fiziki şartları, teknik idarı altyapı, insan kaynakları bakımından yeterli donanıma sahip olunması gerekir.

Tüzel Kişi

Acentelerin tüzel kişi olması halinde, taşıması gereken özellikler şunlardır:

• Merkezi Türkiye’de bulunmalıdır,
• AŞ veya LTD olarak kurulması gerekir,
• Asgari ödenmiş sermaye tutarı yerine getirilmelidir,
• Fiziki şart, teknik, insan kaynakları bakımından yeterli donanıma sahip olmalıdır,
• Ortakların belirli suçları işlememiş olması gerekir.

Gerçek ve tüzel kişiler bakımından bu koşullar sağlandıktan sonra Hazine Müsteşarlığından uygunluk belgesi alınıp, Odalar Borsalar Birliği nezdinde levhaya kayıt olunmalıdır.

Bunlar sağlandıktan sonra, bir sigorta şirketi ile acentelik sözleşmesi yapılır. Şirket bu sözleşme ile hususi vekaletname verir. Bu da gidip levhaya kaydedilir.

Acente, sigorta şirketi adına sözleşme akdettiğinde ücrete hak kazanır. Bu husus TTK.113 vd. düzenlenmiştir.

Acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra uygun bir süre içerisinde kurulmuş olan sözleşmeler için de (sözleşme sona ermeden önce görüşmelere vs başlandıysa) hakkaniyet gereği ücrete hak kazanılır.

Sigorta şirketi, acente ile yapmış olduğu sözleşmede belirlenen bölge için bir başkasıyla sözleşme yaparak acenteyi saf dışı bırakırsa; acente yine ücrete hak kazanır.

Portföy Tazminatı (Denkleştirme Tazminatı)

Portföy tazminatı; acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra acente tarafından istenebilecek bir tazminattır. Temelinde hakkaniyet anlayışı yatar.

Acente, sigorta şirketi ile olan sözleşmesi döneminde şirkete kazandırdığı müşteriler için sigorta şirketi ile anlaşmasının bitiminden sonraki dönem için tazminata hak kazanır. Bu portföy tazminatıdır. (TTK.122)

Acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra 1 yıl içerisinde talep edilebilir.

Acentelik sözleşmesine, denkleştirme tazminatından feragat edildiğine dair bir hüküm konulamaz. Konulursa da geçersizdir.

Portföy (Denkleştirme) tazminatı;

• Acentenin bulduğu müşteriler sayesinde, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da sigorta şirketi menfaat elde etmeye devam ediyorsa
• Acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinin bir sonucu olarak onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa bir süre içerisinde yapılacak olan işler dolayısıyla, sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybettiği için (sözleşme bitmeden önce müşteri bulunuyor; sözleşme bitiyor; sigorta şirketi müşteri ile anlaşıyor. Acente müşteriyi kazandırdığı için tazminata hak kazanır)
• Durumun özellikleri ve şartların değerlendirilmesi neticesinde hakimin hakkaniyet gereği, tazminatı belirlemesi üzerine istenebilir.

Tazminat TTK.122/2’ye göre, acentenin son 5 yıllık faaliyeti sonucu aldığı yıllık komisyon veya diğer ödemelerin ortalamasını aşamaz. Sözleşme ilişkisi daha kısa bir süre devam etmişse, faaliyetin devamı sırasındaki ortalama esas alınır.

Portföy (Denkleştirme) Tazminatı Talep Edilemeyecek Haller

Denkleştirme tazminatı talep edilemeyecek haller şunlardır:

• Müvekkilin feshi haklı kılacak hiçbir davranışı, eylemi olmadığı haller: Sözleşmeyi acente feshederse, denkleştirme tazminatı talep edemez.
• Müvekkil sözleşmeyi haklı sebebe dayanarak feshetmişse, talep edilemez. Sigorta şirketi sözleşmeyi haklı olarak feshettiyse, acente denkleştirme tazminatı talep edemez.

Broker Nedir?

Broker SK.2’de düzenlenmiştir. Sigorta veya reasürans sözleşmesi yaptırmak isteyenleri temsil ederek, bu sözleşmelerin yaptırılacağı şirketlerin seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranarak ve teminat almak isteyen kişilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve gerektiğinde sözleşmelerin uygulanmasında veya tazminatın tahsilinde yardımcı olmayı meslek edinen kişidir.

• Aynı acenteler gibi gerçek ve tüzel kişi broker olabilir.
• Sigorta Brokerlığı Yönetmeliği’nde gerçek ve tüzel kişi brokerlar için aranan şartlar belirtilmiştir. Bunlar, acente gerçek ve tüzel kişi şartları ile benzerdir.
• Yine teknik personel kavramı acentede olduğu gibi brokerlik için de düzenlenmiştir.
• Tüzel kişi brokerlar için asgari 250.000 TL ödenmiş sermaye aranmaktadır.
• Brokerlar bakımından müsteşarlıktan alınacak ruhsat zorunluluğu vardır. Yönetmeliğin 13. Maddesine göre, brokerlar zorunlu olarak sigorta yaptırmalıdır. (Acentelerde yoktur) Bunu yapmayan brokerlar faaliyete geçemezler. Buna göre, brokerlar mesleki sorumluluk sigortası yaptırmak zorundadır.
• Acentelerin yaptığı eylemlerden sigorta şirketi sorumlu tutulabilirken, brokerlar bağımsız oldukları için mesleki sorumluluk sigortası mecburidir.

Protokol ve Prim ödenmesi (Yönetmelik m. 16)

Düzenlemeye göre, brokerlar sigorta şirketiyle aynı masaya oturabilecektir. Sigorta şirketini aradaki anlaşma uyarınca temsil edebilecektir. Bu düzenleme kanun tanımına ve mantığına aykırıdır.

Sigorta hukukuna ilişkin dava ve işlemlerin takibinin vekil aracılığıyla yürütülmesi hak kaybının engellenmesi için oldukça önemlidir. Ekin Hukuk Bürosu olarak sigorta hukuku alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN