Talimat Verme Hakkı ve Taşıma Engelleri

Yükleme ile taşıyıcı, kendisine bildirilen veya taşıma senedinde belirtilen yere taşıma konusu eşyayı götürme borcunu yerine getirmeye başlar.

Taşıma sözleşmesi her zaman feshedilebilir. Dolayısıyla yükleme sonrası taşıma faaliyeti başlatıp devam ederken, gönderen herhangi bir sebep göstermeksizin taşıma sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda taşıyıcı taşıma sözleşmesinden doğan ifa yükümlülüğünden kurtulacak ve TTK m. 865’de belirtilen seçimlik hakları kullanabilecektir.

Taşıma yürütülürken gönderen veya gönderilen iki durumda taşımaya müdahil olabilir. Bu durumlar şunlardır:

• Taşıma sırasındaki talimatlar,
• Taşıma ve teslim engelleri.

Taşıma Sırasındaki Talimatlar

Taşıma sırasında taşıma konusu eşya üzerinde menfaatleri olan, yani gönderen ile gönderilen taşımaya ilişkin talimat verme yetkisi ile donatılmıştır.

Sözleşme ile taşıma konusu eşya gönderilene ulaşana kadar gönderen, eşya varma yerine ulaştığı anda ise gönderilen, talimat verme yetkisine sahiptir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 868. maddesi gereğince, taşıma sözleşmesinin tarafı olan gönderene yolculuk süresince taşıyıcıya emir ve talimatlarda bulunma yetkisi verilmiş bulunmaktadır.

Gönderen veya gönderilenin talimat hakkı tek taraflı bir irade beyanıdır.

Talimat Hakkının İçeriği ve Kapsamı Nedir?

Taşıyıcı, taşımanın yapılması için emir ve talimat verebileceği gibi, taşımanın durdurulması, eşyanın geri getirilmesi, başka bir varma veya teslim yerine götürülmesi ya da başka bir gönderlene teslim edilmesi şeklinde tasarruflarda bulunabilmektedir.

Gönderen ve gönderilen için talimat hakkının içeriği, kullanıldığı zaman farklı olması dışında aynıdır. Her iki kişi bakımından talimat hakkının içeriği aynı olsa da, gönderenin talimat hakkı gönderilene nazaran daha geniştir.

Gönderen veya gönderilen, taşıyıcıya taşımanın devamına yönelik talimatlar verebileceği gibi, taşımanın bitiş safhasına yönelik talimatlar da verebilmektedir. Taşıyıcıya ait olmatan hususlar ile ilgili talimat verilemez.

Taşıyıcı Hangi Hallerde Talimatı Yerine Getirmekten Kaçınabilir?

Taşıyıcı iki durumda kendisine verilen talimatı yerine getirmeyebilmektedir. Bu husus Türk Ticaret Kanunu’nun 686. maddesinde düzenlenmiştir.

TTK m. 686’ya göre, “Gönderenin bu tür emir, talimat ve tasarrufları, taşıyıcının işletmesi için sakıncalıysa veya diğer gönderenlerin ve alıcıların gönderileri için bir zarar tehdidini beraberinde getiriyorsa, taşıyıcı bunları yerine getirmekle yükümlü değildir.”

Taşıyıcı aşağıdaki hallerde talimatı yerine getirmekten kaçınabilir:

• Talimatların taşıyıcının işletmesi için sakıncalı bir hal oluşturması,
• Diğer gönderilenlerin ve alıcıların gönderileri için bir zarar tehdidi oluşturması,
• Talimatın imkansız olması.

Talimata uymak, başka bir taşıma sözleşmesinin ihlalini veya müşteriyi kaybetme sonucunu doğurucaksa ya da alacağı ücret ile diğer bir taşıma sözleşmesini yapmamak yüzünden kaybedeceği kazanç arasında fark varsa, taşıma işletmesi için sakınca oluşturulduğu söylenebilir.

Taşıyıcı, kendisine verilen emir ve talimatları ve gönderenin eşya üzerindeki tasarruflarını yerine getiremeyecekse, bunu gönderene bildirmelidir.

Talimat İçin Gider, Ücret ve Avans Talebi

Taşıma sırasında verilen talimatlar;

• taşıma ücreti harici giderlere neden oluyor,
• yapılması için taşıma ücretinin kapsadığı bedel dışında ek bir talep hakkına yol açıyorsa,

taşıyıcı hem giderleri hem yaptığı iş nedeniyle uygun ek bir ücreti talep etme hakkına sahip olacaktır.

Bunun yanında talimatların yerine getirilmesinin taşıma zamanı dışında ek zaman harcama zorunluluğunu gerektirmesi, taşıma mesafesini uzatması veya özel tesisat, araç ve gereç kullanma zorunda bırakması hallerinde, taşıyıcı ücret talep etme hakkına sahip olacaktır.

Taşyıcı tamamının veya bir kısmının avans olarak önceden talep edebilir, avans ödenmediği takdirde talimatı yerine getirmiyebilir.

Talimatın Şekli ve Kullanılması

Talimatın gönderen veya gönderilen tarafından taşıyıcıya verilmesinde genel itibariyle bir şekil öngörülmemiştir.

TTK m. 868/4’e göre, taşımada açıkça ibraz şartı bulunan ve her iki tarafça imzalanan bir taşıma senedi düzenlendiği takdirde, ancak kendisine ait olan nüshayı ibraz ederek tasarruf hakkını kullanabilir.

Türk Ticaret Kanunu 868/6’ya göre, “Tasarruf hakkının kullanılması, taşıma senedinin ibrazı şartına bağlanmış ve taşıyıcı herhangi bir talimatı, taşıma senedi ibraz edilmeden yerine getirmişse, bundan doğacak zararlar için hak sahiplerine karşı sorumludur. Taşıyıcının sorumluğunu sınırlayan hükümler geçersizdir.”

Taşıma ve Teslim Engeli Ne Demek?

Taşıma engeli, eşyanın teslim edilmesi gereken yere ulaşmasından önce, taşıyanın sözleşmeye uygun olarak yapılmaması olarak ifade edilebilir.

Taşıma engeli, taraflarca sözleşme ile belirlenmiş hususlara uygun bir ifanın mümkün olmayacağı durumları kapsamaktadır.

Taşıma esnasında ortaya çıkan engel, taşıma sözleşmesine göre taşıyıcı tarafından ortadan kaldırılabiliyorsa ya da taşıyıcının engeli ortadan kaldırma yönündeki hareketinin sonuçsuz kalmayacağı anlaşılıyorsa ortaya çıkan durum bir taşıma engeli olarak nitelendirilemez.

Teslim engeli ise, taşıyıcının taşıma sonunda teslim etme yönünde idaresi bulunmasına karşın, eşyayı teslim alma hakkına sahip kişinin herhangi bir nedenle teslim almaması ya da alamamasıdır.

Teslim engelinin varlığının kabulü için eşyaların teslimini imkansız kılan veya katlanılmaz kalan ciddi bir sebebin varlığı gereklidir.

Taşıyıcının Talimat Alma Yükümlülüğü

Bir taşıma engeli veya teslim engelinin vuku bulması halinde, taşıyıcı, tasarruf hakkına sahip olan kişilerden talimat almak zorundadır.

Eşyanın gönderilene varma anına kadar gönderen, eşyanın varma anında veya teslim noktasında gönderilen taşıyıcıya talimat verme ve eşya üzerinde tasarruf hakına sahip kişidir.

Teslim engeli olduğu durumlarda, gönderilenin bulunmaması veya eşyayı teslim almaktan kaçınması sonucu taşıyıcı, talimat verme hakkı sahibi olan gönderenden talimat almak zorunda olacaktır.

Taşıyıcının Taşıma ve Teslim Engellerinden Doğan Talep Hakları Nelerdir?

Taşıyıcı, gönderenden aldığı emir ve talimat ile tasarruflarının yerine getirilmesi için gerekli olan giderleri ve uygun bir ücret isteyebilir.

Taşıyıcı emir, talimat ve tasarrufların uygulanmasına başlanmasını bir avansın ödenmesi şartına bağlayabilir.

Bununla birlikte taşıyıcı, kendisine talimat verilen durumlarda, teslim engelinin kendi riziko alanına giren bir nedenden kaynaklanmış olması halinde, ücret ve gider ile bunlara yönelik bir avans talebi olamayacaktır.

Taşıyıcı, taşıma ve teslim engellerinde talimatın alınamamasına bağlı olarak aldığı önlemler sebebiyle gerekli giderlerin tazminini ve uygun bir ücret isteyebilir.

Eşyayı Boşaltma

Türk Ticaret Kanunu’nun 863. maddesine göre, “Sözleşmeden, durumun gereğinden veya ticari teamülden aksi anlaşılmadıkça; gönderen, eşyayı, taşıma güvenliğine uygun biçimde araca koyarak, istifleyerek, bağlayarak, sabitleyerek yüklemek ve aynı şekilde boşaltmak zorundadır. Taşıyıcı, ayrıca yüklemenin işletme güvenliğine uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür.”

Boşaltma yükümlülüğü gönderene düşen bir yükümlülük olarak gösterilmiş ise de, uygulamada bu gönderilen tarafından yerine getirilecek bir yükümlülük olarak karşımıza çıkmaktadır.

Gönderilen tarafından yapılan boşaltma işleminde, taşıyıcının nezaret yükümlülüğü ayni yüklemede olduğu gibi var olacaktır.

Boşaltma süresi taraflarca belirlenebileceği gibi, belirlenmediği takdirde taşıma aracının boşaltma için hazır olduğunu gönderilene bildirildiği anda başlayacak makul bir süre olacaktır.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN