Havayolu ve Demiryolu Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu

Taşıma hukukunun kurallarının bütün taşıma yöntemlerini tek ve yeknesak bir düzenleme içerisinde ele alması, bu taşıma yöntemlerinin özellikleri gereği mümkün olamamaktadır.

Taşımanın eşya taşıması mı, yolcu taşıması mı olduğu, taşıma yönteminin taşıma araçlarına bağlı fiziksel özellikleri, taşımanın icra edildiği ortamın farklılaşması ayrı düzenlemeleri zorunlu hale getirmektedir.

Bu nedenle her bir taşıma yöntemine ilişkin ayrı düzenlemelerin yer aldığı, ayrı sorumluluk hükümlerinin bu düzenlemelerde bulunduğu görülmektedir.

Bu makalede havayolu ve demiryolu taşımalarında taşıyıcının sorumluluğu ele alınacaktır.

Havayolu Taşımalarında Uygulanacak Kanun

Havayoluyla yapılan taşımalar ister eşya ister yolcu olsun Türk Sivil Havacılık Kanunu’na tabidir. TSHK içerisinde hem özel hem de kamu hukukuna ilişkin hükümler barındırmaktadır.

Uluslararası hava taşımaları için taşımanın ülkelerinin taraf olmasına göre Hava Yoluyla Uluslararası Taşımacaılığıa İlişkin Belirli Kuralların Birleştirilmesine Dair Sözleşme (Montreal Konvansiyonu MoK) uygulanmaktadır.

Havayolu Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu

TSHK m. 121’e göre, “Tescil ettirilmiş bagaj veya yükün kaybı veya zarara uğraması halinde, zarara sebebiyet veren olay, havayolu ile taşıma sırasında meydana gelmiş ise zarardan taşıyıcı sorumludur.”

Taşıyıcı, gönderen veya yolcunun tescil ettirdiği bagaj veya yükü taşırken oluşan bir olay (örneğin, bagajın kaybolması, yükün hasar görmesi vb.) nedeniyle bir zarar meydana gelirse, bu zarardan taşıyıcı sorumludur. Bu madde, taşıyıcının yolcuların veya gönderenin taşınan eşyalarına özen göstermelerini ve bu eşyaların güvenli bir şekilde taşınmasını sağlamalarını amaçlamaktadır.

Havayolu Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluktan Kurtulma Halleri

TSHK m. 123’de taşıyıcının hangi hallerde sorumluluktan kurtulabileceği ele alınmıştır. Söz konusu maddeye göre, “Taşıyıcı, kendisinin ve adamlarının zararı önlemek için gerekli olan bütün tedbirleri aldıklarını veya bu tedbirleri alma olanağı bulunmadığını ispatlarsa sorumlu değildir.”

Bu çerçevede TSHK’ye göre, hava taşıyıcısının sorumluluğu bir kusur sorumluluğu olarak kabul edilmekte, bu sorumluluğun özen gösterme borcuna dayalı ağırlaştırılmış bir kusur sorumluluğu olduğu ifade edilmektedir.

Taşıyıcı sadece kusursuzluğunu ispat ederek sorumluluktan kurtulamaz. Sorumluluktan kurtulabilmesi için kendisinin ve admalarının zararı önlemek için gereken tüm tedbirleri aldığını buna rağmen zararın meydana geldiğini ya da tedbirleri almalarına imkan olmadığını da ispatlamakla yükümlüdür.

Montreal Konvansiyonuna Göre Taşıyıcının Sorumluluğu

MoK’da zıya ve hasardan doğan sorumlulukta hukuki nitelik, kusursuz sorumluluktur.

MoK’un 18. maddesine göre, “Taşıyıcı, kargonun tahrip olması ya da kaybolması ya da kargoya zarar gelmesi durumunda uğranmış hasara karşı sadece, hasara bir şekilde uğranmasına neden olan olayın hava yoluyla taşıma esnasında meydana gelmiş olması durumunda sorumludur.”

MoK m. 18/2’de, taşıyıcının zıya ve hasar sorumluluğundan kurtulması için, gösterilen sebeplerden herhangi birinin varlığı ispatlanması gerekmektedir.

Taşıyıcı aşağıda sayılan hallerin varlığı halinde sorumluluktan  kurtulabilir:

• Kargonun kendi içinde bulunan kusurlardan, kargonun kalite ve kötülüğünden,
• Kargonun paketlenmesinin taşıyıcı, bir çalışanı ya da acentesi dışında birisi tarafından kusurlu olarak yapılmış olmasından,
• Savaş ya da silahlı çatışma,
• Kargonun giriş, çıkışı ya da geçişi ile bağlantılı olarak gerçekleştirilen bir kamu otoritesi faaliyeti.

MoK’un 19. maddesinde ise gecikmede doğan sorumluluk düzenlenmiştir. Söz konusu madde uyarınca gecikmeden doğan sorumlulukta, taşıyıcının hava yoluyla yapılan taşımadaki gecikmede kusurlu olmadığını ispatlaması gerekmektedir.

Demiryolu Taşımalarında Uygulanacak Kanun

Demiryolu taşımalarında iç hukukta RDİN, uluslararası taşımalarda ise CIM hükümleri geçerli olacaktır.

Demiryoluyla yapılan eşya taşımalarında iç hukuk açısından RDİN tanında TTK’nın ‘Taşıma İşleri’ kitabının RDİN’nin boşluklarını doldurmada ele alınması gereklidir.

RDİN’de yer alan demiryolunun taşıyıcısının sorumluğuna dair ve bununla bağlantılı hükümler, demiryolu taşımalarında öncelikli olarak uygulanır.

Demiryolu Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu

RDİN, eşya taşımalarına ilişkin İkinci Bap Birinci Fasıl m. 17’ye göre, demiryolu taşıyıcısının eşyayı ahiz ve kabul ettiği tarihten, gönderilene, gümrükte yetkilendirilmiş kişiye, depolar genel idaresine ya da özel bir gönderene teslim edilinceye kadar bütün zıya ve hasardan sorumlu olduğu kabul edilmiştir.

RDİN İkinci Bap m.4/2 uyarınca, taşıma sözleşmesi, gönderen tarafından demiryolu taşıyıcısının taşımaya başladığı istasyonda taşıma için düzenlenmiş hamule senedinin damgalanmasıyla kurulur. Taşıma sözleşmesi kurulmasından sonra eşya demiryolu taşıyıcısına teslim edilir.

Taşıyıcının sorumluluğu yumuşatılmış kusursuz sorumluluk olarak nitelendirilebilir. Taşıyıcı aşağıdaki hallerde sorumlu tutulmayacaktır:

• Mücbir sebep,
• Eşyanın bozulması,
• Eşyanın noksanlığı,
• Eşyanın aksaması,
• Eşyanın kalitesinden, cin ve nev’inden doğan kötülükler.

Bunların dışında taşıyıcı bazı özel sebeplerin varlığı halinde de sorumluluktan kurtulabilir. Taşıyıcının sorumluluktan kurtulması için aşağıdaki sayılan hallerin varlığının ispatlanması gereklidir:

• Üstü açık vagonla taşıma yapılması,
• Yetersiz ambalajlama,
• Yükleme ve boşatmayı hak sahibinin yapması,
• Eşyanın doğal niteliği,
• Taşınan eşyanın yasaklanması veya şarta bağlanmış olması,
• Canlı havyan taşıması.

Uluslararası Demiryolu Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu

Uluslararası demiryolu taşımalarında CIM m.23’te hem taşıyıcının sorumluluğu hem de sorumluluktan kurtulma halleri ortaya konulmuştur.

CIM m.23’e göre, taşıyıcı hangi demiryolu alt yapısı kullanılırsa kullanılsın eşyayı teslim aldığı andan teslim edinceye kadar meydana gelen tam, kısmi ve hasar ile teslimdeki gecikmeden sorumludur.

Taşıma süresi ve gecikmeden demiryolu taşıyıcısının sorumlu olacağı süre ise CIM m.16’da düzenlenmiştir. Buna göre taşıma, tarafların belirlemiş olduğu süre, böyle bir süre yoksa m. 16/2’de taşıma türlerine göre belirlenen süredir:

• Tam vagon taşımasında sevk süresi 12 saat, taşıma süresi her bölünmez 400 km’lik dilim için 24 saattir.
• Tam vagon taşımasından daha az eşyanın içermesinde sevk süresi 24 saat, her bölünmez 200 km’lik dilim için 24 saattir.

Taşıyıcı sorumluluktan CIM 23/2 uyarınca, zararın kendisi dışında eşya tasarruf sahibi yetkili kişinin davranışı, emir ve talimatı nedeniyle ya da eşyadaki özel bir ayıptan yahut da kaçınamayacağı ve sonuçlarını önleyemeyeceği bir sebepten doğduğunu ispatlarsa sorumluluktan kurtulur.

Özel sebepler ise CIM 23/3’de belirtilmiştir. Bunlar aşağıda sayılmıştır:

• Eşyanın açık vagonla taşınması,
• Ambalajlama hataları,
• Gönderen veya gönderilen tarafından eşyaların yüklenmesi ve boşaltılması,
• Taşınan eşyaların doğal niteliği,
• Paketlerdeki numara veya işaretlerin yetersizliği,
• Canlı havyan taşıması,
• Taşınan eşyaya refakat edilmesi.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN