İştirak Nedir?

3 Ekim 2021

0 1.937 6 dakika okuma süresi

İştirak Nedir? — Crowd walking down on sidewalk, concept of strangers, crime, society, urbanisation, city life

İştirak, tek kişiyle işlenebilen suçun somut olayda birden çok kişiyle işlenmesi halidir. İştirak ceza sorumluluğunu genişleten bir özel görünüş biçimidir. Suç tanımında gösterilen hareketi yapan kişilerin yanı sıra o suçun işlenmesine katılanlar da suçtan sorumlu tutulur.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile asli iştirak-fer’i iştirak kavramı kaldırılmış, yerine faillik, azmettirme ve yardım etme iştirak şekilleri getirilmiştir.

ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU
Başvuru Numarası: 2014/5224
Resmi Gazete Sayısı: 31557
Resmi Gazete Tarihi: 03.08.2021
Karar Tarihi: 10.06.2021
Kural olarak suç teşkil eden muayyen bir fiil, bir kişi tarafından işlenebileceği gibi birden fazla kişinin iştirakiyle de işlenebilir. İştirak şekilleri, suç ortaklarının sorumluluk statüleri olarak nitelendirilmektedir. 5237 sayılı Kanun’da iştirak şekilleri faillik, azmettirme ve yardım etme olarak üçe ayrılmıştır. Bir kimsenin 5237 sayılı Kanun’un 37. maddesinin (1) numaralı fıkrası bağlamında fail sayılabilmesi için o kimsenin işlenen suçun kanuni tanımında gösterilen haksızlığı gerçekleştirmesi zorunludur. Eğer kişi kanunda tanımlanan haksızlığı yalnız başına gerçekleştirmişse bu kişiye doğrudan veya müstakil, şayet söz konusu haksızlık birden fazla suç ortağı tarafından işlenmişse bu kişilere müşterek fail denilmektedir. Kişi suçu bir başkası vasıtasıyla işlemişse bu durumda dolaylı faillik söz konusu olmaktadır.
Suçun işlenişine bulunduğu katkı suçun kanuni tarifindeki haksızlığı gerçekleştirmeyen diğer suç ortakları şerik olarak nitelendirilmekte ve gerçekleşen haksızlıktan sorumlu tutulmaktadır. Şeriklik azmettirme ve yardım etme olarak iki farklı şekilde tezahür etmektedir. 5237 sayılı Kanun’un “Yardım etme” kenar başlıklı 39. maddesinde bir suçun işlenmesine yardım etme yer almıştır. Yardım etme, bir başkasının işlemekte olduğu bir suçun icrasının kasten desteklenmesi anlamına gelmektedir. Kastın varlığı yardım edenin bir başkasının kasıtlı ve hukuka aykırı olduğunu bildiği fiiline katılma iradesinin varlığına bağlıdır.
Yardım etme niteliğindeki fiiller tek başlarına özel suç tipi olarak düzenlenen bir fiil oluşturmamalarına rağmen cezalandırılır. Suç ve cezada kanunilik ilkesinin bir gereği olarak bir suça yardım etme niteliğindeki fiiller 5237 sayılı Kanun’un 39. maddesinin (2) numaralı fıkrasında sayma suretiyle belirlenmiştir. Buna göre bir suçun işlenmesine yardım, “suç işlemeye teşvik etmek”, “suç işleme kararını kuvvetlendirmek”, “suç işlenmesinden sonra yardımda bulunacağını vaat etmek” ve “suçun nasıl işleneceği hususunda yol göstermek” biçiminde manevi yardım olabileceği gibi “suçun işlenmesinde kullanılan araçları sağlamak”, “suçun işlenmesinden önce veya işlenmesi sırasında maddi yardımda bulunarak icrasını kolaylaştırmak” biçiminde maddi yardım da olabilir. Bu çerçevede sağlanan katkıların suça yardım olarak nitelendirilebilmesi, bu katkının yardım etme hükmü olan 5237 sayılı Kanun’un 39. maddesinde yer alan davranışlardan birini oluşturmasına bağlıdır. Kanunda gösterilmemiş olan bir hareketten dolayı kişinin yardım eden olarak kabul edilmesi mümkün değildir.
5237 sayılı Kanun’un 39. maddesindeki anlamıyla yardım etmeden bahsedebilmek için yardım edenin kastının somut bir suça ilişkin olması gerekmektedir. Bu nedenledir ki suç işlemek için oluşturulmuş bir örgüte bilerek ve isteyerek yardım etme somut bir fiile (suça) yardım etme olarak değil serbest hareketli bağımsız bir suç tipi olarak kabul edilmiştir. Sonuç olarak özel bir örgütlenme suçu olan örgüte yardım etme suçunun faili 5237 sayılı Kanun’un 39. maddesi anlamındaki yardım eden değil 37. maddede yer alan suçun kanuni tanımında gösterilen haksızlığı gerçekleştiren anlamındaki faildir.

İçindekiler

Çok Failli Suç Nedir?

Suçun oluşması için zorunlu olarak birden fazla fail gereken suçlara çok failli suçlar denilmektedir. Çok failli suçlar yakınsama ve karşılaşma suçları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Yakınsama suçlarında; zorunlu olarak suçun işlenişine katılanlar aynı amacın gerçekleşmesini isterler. Bu duruma örnek olarak suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçunun en az 3 kişi ile işlenebilmesi örnek verilebilecektir. Ayrıca hükümlülerin veya tutukluların ayaklanması suçunda da en az 4 kişi bulunmalıdır.

Karşılaşma suçlarında ise aynı amacı hedefleyen kişiler farklı yönlerde hareket ederler. Bu suç tiplerine örnek olarak; uyuşturucu ve uyarıcı madde ticareti suçunda bir tarafın satan bir tarafın satın alan olması örnek verilebilir.

Çok failli suçların iştiraktan farkı çok failli suçların oluşumu için birden çok failin varlığı zorunludur. Bu suçlar tek kişi tarafından işlenemezken iştirak kapsamında işlenen suçlar tek kişi tarafından işlenebilmektedir.

İştirak Koşulları Nelerdir?

Faillerin Birden Çok Olması:

İştiraktan söz edilebilmesi için en az iki kişinin bulunması gerekmektedir.

Suçun İcrasına Başlanması:

İştiraktan söz edilebilmesi için suçun icra hareketlerine başlanmış olması gerekmektedir. İşlenen suçun bütün ortaklar bakımından aynı olması için yalnızca maddi unsurun değil manevi unsurun da aynı olması gerekmektedir.

Faillerin İşlenen Suça Katkısının Bulunması:

Suçun işlenmesine katkıda bulunmayan kişi suça iştirak etmez. İştirakte hareketlerin bir kısmı icra diğer kısmı hazırlık hareketi olabilir. Hatta birden fazla fail tarafından gerçekleştirilen hareketlerin bir kısmının icrai bir kısmının ihmali olması mümkündür. İştirakçilerin hareketlerinin maddi veya manevi nitelikte olması da mümkündür.

Faillerin Suça Katkısının Nedensellik Taşıması:

Suç ortağının hareketi olmasaydı sonuç gerçekleşmeyecekti ise hareket sonuç bakımından nedensellik değerine sahiptir denilebilir.

İştirak Kastı Bulunması:

İştirak kastının bulunması için failin suça katıldığını bilmesinin yanı sıra suça katılmayı da istemesi gerekmektedir. İştirakın varlığı için başkasının hareketini bilmek zorunludur. Kişiler birbirinden habersiz hareket ediyorsa bu durumda iştiraktan bahsedilemez.

İşlenmiş suça iştirak mümkün değildir. Suçun işlenmesinden sonra yapılan katkı iştirak sayılmayacaktır.

Suça İştirak Biçimleri Nedir?

Yeni Ceza Kanunu ile birlikte iştirak faillik ve şeriklik olarak ikiye ayrılmaktadır.

Faillik Nedir?

Faillik suçun tanımında yer alan eylemi birlikte gerçekleştiren kişilerden her biridir.

Müşterek Faillik Suretiyle Suça İştirak (TCK m.37/1):Müşterek faillik, suçun vücut bulması için suçun işlenmesine katılan her bir failin suçun üzerinde egemenlik kurmasına denilmektedir. Şartları;
Birden çok kişi suçu tanımındaki eylemi gerçekleştirmeli
Failler arasında birlikte suç işleme kararı bulunmalı
Failler eylem üzerinde ortak egemenlik kurmalı
Eylem kasten ve hukuka aykırı şekilde işlenmeli
İşlenen suç özgü olmamalıdır.
Dolaylı Faillik Suretiyle Suça İştirak (TCK m.37/2):Dolaylı faillik, kişinin başkasını araç olarak kullanarak suç işlemesi halidir. Dolaylı fail, asıl fail gibi cezalandırılır. Örneğin, ayırt etme gücü yerinde bulunmayan kişiyi kullanarak kasten yaralama suçunun işlenmesinin sağlanması halinde, dolaylı fail, asıl fiili işleyen kişi gibi cezalandırılır. 37. maddenin 2. fıkrasına göre, “Suçun işlenmesinde bir başkasını araç olarak kullanan kişi de fail olarak sorumlu tutulur. Kusur yeteneği olmayanları suçun işlenmesinde araç olarak kullanan kişinin cezası, üçte birden yarısına kadar artırılır.”

Şeriklik Nedir?

Şeriklik Türk Ceza Kanununun 38 ve 39. maddelerinde suça azmettirme ve suça yardım etme olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir:

Azmettirme Madde 38-
(1) Başkasını suç işlemeye azmettiren kişi, işlenen suçun cezası ile cezalandırılır. (2) Üstsoy ve altsoy ilişkisinden doğan nüfuz kullanılmak suretiyle suça azmettirme halinde, azmettirenin cezası üçte birden yarısına kadar artırılır. Çocukların suça azmettirilmesi halinde, bu fıkra hükmüne göre cezanın artırılabilmesi için üstsoy ve altsoy ilişkisinin varlığı aranmaz.
(3) Azmettirenin belli olmaması halinde, kim olduğunun ortaya çıkmasını sağlayan fail veya diğer suç ortağı hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar hapis cezasına hükmolunabilir. Diğer hallerde verilecek cezada, üçte bir oranında indirim yapılabilir.

Yardım etme Madde 39-
(1) Suçun işlenmesine yardım eden kişiye, işlenen suçun ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, onbeş yıldan yirmi yıla; müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde cezanın yarısı indirilir. Ancak, bu durumda verilecek ceza sekiz yılı geçemez.
(2) Aşağıdaki hallerde kişi işlenen suçtan dolayı yardım eden sıfatıyla sorumlu olur:
a) Suç işlemeye teşvik etmek veya suç işleme kararını kuvvetlendirmek veya fiilin işlenmesinden sonra yardımda bulunacağını vaat etmek.
b) Suçun nasıl işleneceği hususunda yol göstermek veya fiilin işlenmesinde kullanılan araçları sağlamak.
c) Suçun işlenmesinden önce veya işlenmesi sırasında yardımda bulunarak icrasını kolaylaştırmak.

Şeriklik halinde bağlılık kuralı söz konusu olacaktır. Bu kural Ceza Kanununun 40. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir;

Suça iştirak için kasten ve hukuka aykırı işlenmiş bir fiilin varlığı yeterlidir. Suçun işlenişine iştirak eden her kişi, diğerinin cezalandırılmasını önleyen kişisel nedenler göz önünde bulundurulmaksızın kendi kusurlu fiiline göre cezalandırılır.

Özgü suçlarda, ancak özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur.

Suça Azmettirme Suretiyle İştirak (TCK m.38): Suça azmettirme, belli bir suçu işleme konusunda fikri bulunmayan bir kişinin ikna ile suçu işlemeye karar vermesinin sağlanmasıdır. Azmettiren de işlenen suçun cezası ile cezalandırılır.
Suça Yardım Etme Suretiyle İştirak (TCK m.39): Suça yardım etme, suç işleme kararını vermiş olan kişinin suçu işlemesine katkıda bulunmayı ifade eder. Suça yardım etme hükümleri uygulanan fail TCK md. 39’a göre işlenen suçun cezası üzerinden belli oranlarda ceza indiriminden yararlanır. Yardımda bulunmak araç sağlamak ve yardımda bulunmak gibi maddi olacağı gibi suç kararını kuvvetlendirmek ve yardımda bulunacağını vaat etmek gibi manevi de olabilir.

İştirakta Suç Ortaklarının Kararlaştırılandan Farklı Suç İşlemeleri Halinde Ne Olur?

Suçu işleyen ortakların hareketleri iştirak anlaşmasının dışında kalıyorsa ortaya çıkan farklı suçtan yalnızca bu hareketleri yapanlar sorumlu olur. Ancak suç ortaklarının hareketleri iştirak anlaşması kapsamında kalıyorsa bu halde ortaklar sonucun daha ağır veya hafif olmasına bakılmaksızın sorumlu olurlar.

Kışkırtıcı Ajanın Ceza Sorumluluğu Nasıldır?

Kışkırtıcı ajan devlet organlarının birtakım korumaları ile denetimi altındaki kişileri suç işlemeye teşvik eder. Kışkırtıcı ajanın eylemi ilgili kişiyi harekete geçmemişse bu halde kışkırtıcı ajanın sorumluluğundan bahsedilemez.

Kışkırtıcı ajan icra hareketlerine başlamış ve suça teşvik edilen kimse daha önce düşünmediği kararı uygularsa kışkırtıcı ajan azmettirmeden sorumlu olacaktır.

Kışkırtıcı ajan tarafından teşvik edilen kişi suçun icrasına başlamış ancak sonuca ulaşamamışsa teşebbüsten söz edilmektedir.

Özgü Suçlarda İştirak Nedir?

Özgü suçlara iştirak mümkündür. Fakat özgü suçlardan yalnızca özel faillik taşıyan kişi fail olabilir. Özgü suçlarda, ancak özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur.

Taksirli Suçlarda İştirak Nedir?

Taksirli suçlara iştirak mümkün değildir. Suça iştirak için kasıtlı gerçekleştirilen bir fiilin varlığı aranmaktadır. Birden fazla kişinin taksirle işlediği suçlarda, herkes kendi kusurundan dolayı sorumlu olur. Her failin cezası kusuruna göre ayrı ayrı belirlenir.

İştirakta Faile Verilecek Ceza Nedir?

Azmettirenin belli olmaması halinde, kim olduğunun ortaya çıkmasını sağlayan fail veya diğer suç ortağı hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar hapis cezasına hükmolunabilir. Diğer hallerde verilecek cezada, üçte bir oranında indirim yapılabilir.

Suçun işlenmesine yardım eden kişiye, işlenen suçun ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, onbeş yıldan yirmi yıla; müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde cezanın yarısı indirilir. Ancak, bu durumda verilecek ceza sekiz yılı geçemez.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi YÜCEL

3 Ekim 2021

0 1.937 6 dakika okuma süresi