Kıymetli evrak genellikle bir alacak veya başka bir hakkı içeren bir belge olarak kabul edilir ve bu haklar yalnızca belge aracılığıyla ileri sürülebilir veya devredilebilirler.

ürk Ticaret Kanunu’nun 645. maddesine göre, “Kıymetli evrak öyle senetlerdendir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemeyeceği gibi, başkalarına da devredilemez.”

Kıymetli Evrakın Temel Nitelikleri Nelerdir?

Kıymetli evrakın temel niteliklerini birkaç paragrafla özetlemek mümkündür. Buna göre:

Kıymetli Evrak Bir Senettir

Senet, bir düşüncenin bir nesne üzerine yazılıp, aleyhine delil teşkil edecek kişinin imzasını veya el yazısı ile yazılmış bir işareti içeren belgedir.

Resmi makamlar tarafından düzenlenen senetlere resmi senet, yalnızca taahhütte bulunan kişi tarafından imzalanan senetlere ise adi senet denir, şekil bakımından ayrım yapılmaktadır.

Kıymetli Evrakın Tedavül Niteliği Bulunur

Kıymetli evrakların dolaşım özelliği, bu belgelerin önemli bir özelliğini oluşturur. Genel olarak, başkasına devredilemeyen bir hak, kıymetli evrak kapsamında yer alamaz.

Kıymetli Evrakın Üzerindeki Hakkın Para ile Ölçülebilen Değeri Olmalıdır

Senedin içerdiği hak, özel hukuka özgü bir nitelik taşımalı ve maddi bir değere sahip olmalıdır. Kıymetli evrakta bulunan hak, bir alacak hakkı, ortaklıktan kaynaklanan bir hak veya mal hukukuna özgü bir hak olabilir.

Önemli olan nokta, bu hakların para ile ölçülebilir olması ve maddi bir değere sahip olmasıdır.

Hak ile Senet Arasında Sıkı Sıkıya Bir Bağ Vardır

Kıymetli evraka konu olan hak, bazen senetle birlikte oluşturulurken, bazen de senetten önce var olabilir. Hak, senetle birleştirildiğinde ayrılmaz bir bütün halini alır. Hak iddia edilebilmek için senedin gösterilmesi veya senet üzerindeki hakların devredilmesi gerekmektedir.

Hak ile senet arasındaki bu sıkı ilişki, Türk Ticaret Kanunu’nun 645. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddede, “hakkın senetten ayrı olarak ileri sürülmesinin mümkün olmadığı” açıkça ifade edilmiştir.

Kıymetli Evrak Mücerrettir

Soyut kıymetli evrak, senedin düzenlenmesine sebep olan temel borç ilişkisinin, senetten anlaşılması mümkün olmayan bir kıymetli evraktır. Kıymetli evrak, oluşumuna yol açan hukuki olaydan veya temel ilişkiden bağımsız ve soyut bir nitelik taşır.

Senedin içerdiği belirli hak ile onun meydana gelmesine neden olan hukuki işlem veya ilişki arasında bir bağlantı bulunmamaktadır. Bono, poliçe ve çek, soyut kıymetli evraklar arasında yer almaktadır.

Kıymetli Evrak Sıkı Şekil Şartlarına Bağlıdır

Kıymetli evrak düzenleme süreci, belirli ve özel şekil şartlarına bağlıdır. Özellikle tedavül güvenliği açısından, kıymetli evrakta bulunması gereken tüm şekil şartları, açıkça kanunda belirtilmiştir.

Eğer zorunlu şekil şartlarından en az biri ilgili kıymetli evrakta mevcut değilse, bu belge, kanunda başka bir hüküm bulunmadıkça kıymetli evrak olarak kabul edilmez.

Pay Senetleri Nedir?

Pay senetleri, pay sahipliği ile ilişkili hakları ve özellikle şirketin sermayesini temsil eder. Bu senetler, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler tarafından çıkarılır ve sermayenin belirli bir kısmını temsil eder. Sahiplerine bu oranda ortaklık hakkı tanır.

Emtia Senetleri Nedir?

Emtia senetleri, ayni hak türünden bir hakkı temsil eden ve eşya hukukuna dahil olan belgelerdir. Bu senetler, sahiplerine ya bir şeyin mülkiyetini ya da o şey üzerinde sınırlı bir ayni hakkı sağlar. Bazı emtia senetleri, hem mülkiyet hakkını hem de rehin hakkını içerebilirler.

Alacak Senetleri Nedir?

Alacak senetleri genellikle bir alacak hakkını içerirler, bu nedenle borçlar hukukuna tabi herhangi bir alacak, kıymetli evrak olarak düzenlenebilir. Alacak hakkının kapsamı sadece para alacağı olmakla kalmaz, aynı zamanda para dışında başka bir edimin ifasını da içerebilir.

Kurucu Senet Ne Demektir?

Kurucu senetteki haklar, senet düzenlenmeden önce var olmaz. Ancak ilgili senet düzenlendikten ve lehtara verildikten sonra, senetle birlikte hak da meydana gelir. Bono, çek ve poliçe, kurucu senet özelliklerine sahiptir.

Açıklayıcı Senet Ne Demektir?

Açıklayıcı senetlerde hak, senet düzenlenmeden önce mevcut olabilir, ancak kıymetli evrak düzenlenmesiyle bu hak daha net bir şekilde ifade edilmiş olacaktır. Hak, senetle birleşerek ayrılmaz bir bütün halini alır. Açıklayıcı senetlere örnek olarak pay senetleri, konişmento ve makbuz senedi verilebilir.

Kıymetli Evrakın Soyutluğunun Sonuçları Nelerdir?

Soyut kıymetli evrak ile temel borç ilişkisi hukuken birbirinden ayrılmıştır.

Bu bağlamda:

• Temel borç ilişkisini gösteren kayıtların bu tür kıymetli evraklara eklenmesi uygun değildir.
• Kıymetli evrak düzenlendiğinde ve lehtara verildiğinde, senedin içerdiği hak doğmaz; bu nedenle alacaklı, soyut kıymetli evraka dayalı olarak dava açabilir ve temel borç ilişkisinin varlığını ve geçerliliğini ispatlamakla yükümlü değildir.
• Borcun sebebini olmadığını veya geçersiz olduğunu iddia eden borçlu, bu iddiayı ispat etmekle yükümlüdür.
• Soyut kıymetli evraktaki hak, temel borç ilişkisinden bağımsız olarak üçüncü kişilere devredilebilir.
• Kıymetli evrak geçerli olduğu müddetçe temel borç ilişkisine başvurulamaz ve temel borç ilişkisine dayalı olarak dava açılamaz.

Kıymetli Evrakın İlli Olması Nedir?

İlli kıymetli evrak, geçerlikleri, meydana gelişleri, mevcut ve geçerli olan hukuki işlemlerin veya ilişkilerin varlığına bağlı olarak oluşan kıymetli evraklardır.

Bu bağlamda, kıymetli evraktaki hak doğumunu tetikleyen temel borç ilişkisi sakat veya geçersiz ise, bu sakatlık veya geçersizlik, kıymetli evraktaki hakkın oluşmasına engel olur; dolayısıyla kıymetli evrak ve içerdiği hak da geçersiz hale gelir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR