Çek Nedir?

Çek, bir havalenin ödenmesi amacıyla çıkarılan ve kıymetli evrak niteliğine sahip bir kambiyo senedidir.

Hukuki mahiyeti bakımından çek, poliçe gibi havalelere benzer ve aynı zamanda kanunen emre yazılı bir senettir. Söz konusu havalenin yazılı olması, belirli şekil şartlarını içermesi, soyut ve kayıtsız, şartsız bir ödeme emri şeklinde olması gerekmektedir.

Çek, öncelikle Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu hükümlerine tabidir ve havaleye ilişkin Türk Borçlar Kanunu’nun 555-559 maddeleri, TTK ve Çek Kanunu’na aykırı düşmedikçe dikkate alınacaktır.

Çek ve Poliçe Arasındaki Farklar Nelerdir?

Çek, poliçeye benzerken, önemli noktalarda aralarında ayrım bulunmaktadır. Bu farklılıkları aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:

• Hukuki açıdan çek, bir ödeme aracı olmakla birlikte, poliçe bir kredi aracıdır.
• Muhatap banka, çeki kabul etme, ciro etme ve aval verme yetkisine sahip değildir. Bu durumda, muhatap banka, çeki düzenleyenin ödemelerini gerçekleştirdiği yerdir. Poliçede kabul yetkisi bulunur, muhatap ciro edebilir ve aval verebilir.
• Çekte sadece kısa ibraz süreleri geçerlidir; ancak bir vade belirlenmemiştir. Çek, görüldüğünde ödenir.
• Çek düzenleyebilmek için, çeki düzenleyenin muhatap banka ile bir çek anlaşması yapmış olması ve çek hesabında bir karşılığının bulunması gerekmektedir.
• Çek hamiline düzenlenebilirken, poliçe hamiline düzenlenemez.

Çekin Tarafları Kimlerdir?

Çek, poliçe gibi, çifte yetki sağlayan bir havalenin bir örneğidir. Bu doğrultuda, çekte üç ana kişi yer almaktadır:

• Düzenleyen: Çeki düzenleyen kişidir.
• Lehtar: Çek bedelinin ödeneceği kişidir.
• Muhatap: Çekte belirtilen bedeli ödeyecek olan, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu m. 3 kapsamında bulunan bir bankadır.

Çekin Özel Türleri Nelerdir?

Çek terimi, birçok yerde çeşitli ihtiyaçları karşılayacak özel belgelerde kullanılmaktadır. Ancak, Türk Ticaret Kanunu’nun 780. maddesinde belirtilen unsurları içermeyen ve muhatabı bir banka olmayan belgeler, hukuki mahiyeti bakımından çek olarak değerlendirilemez. Aşağıda, Türk Ticaret Kanunu’na tabi olan çeklerin çeşitleri açıklanmıştır:

Garantili Çek Nedir?

Bankalar, belirli bir miktarın altında olan bazı çekler için karşılık aramaksızın hamiline ödeme yapma yetkisine sahiptir. Bu tür çeklere garantili çek adı verilir.

Garantili çekte, bir banka ile müşterisi arasında açık veya örtülü bir çek anlaşması çerçevesinde banka, müşterisinin çeklerini onun hesabından veya tanıdığı kredi limitine kadar ödemeyi taahhüt eder. Garantili çekin en önemli özelliği, muhatap bankanın ödeme garantisi sağlamasıdır.

Banka Çeki Nedir?

Banka çeki, genellikle kendi üzerlerine ya da başka bir bankaya hitaben düzenlenen çeklerdir. Banka çeki düzenleyicisi ve muhatabı genellikle aynı banka olup, lehtarı ise hesap sahibi veya hesap sahibinin belirttiği kişidir.

Bu çekin bedeli, çek amirinin hesabından ya da amirin bu çek için bankaya yatırdığı paradan karşılanmaktadır. Banka çekleri, genellikle bir müşterinin talebi üzerine banka tarafından düzenlenir.

Teyitli Çek Nedir?

Teyitli çeklerde, düzenleyen çeki lehtara vermeden önce veya çek tedavüle çıkarıldıktan sonra hamil, muhatap bankaya ibraz eder ve banka, düzenleyenin hesabını kontrol ederek çekte yazılı miktar kadar karşılık olup olmadığını tespit eder.

Muhatap, çeki teyit ettikten sonra ayrıca, çek bedelini hamil lehine bloke eder. Çek teyidi, ibraz süresi bitmeden muhatap bankadan talep edilebilir.

Çizgili Çek Nedir?

Çekin hatalı ödemelerini veya başka nedenlerle yetkisiz kişilere ödenmesini engellemek ve böylece çekin güvenilirliğini artırmak amacıyla geliştirilen çeklere “çizgili çekler” adı verilmektedir. Çizgili çek sadece bir bankaya veya muhatabın bir müşterisine ödenebilir. Bu nedenle çek, banka tarafından bilinen, tanınan veya araştırılan bir kişiye ödenebilir.

Çekin çizilmesi, ön yüzüne aşağıdan yukarıya doğru çizilen iki paralel çizgi ile yapılır. Bu çizgiler, genel çizgili çeklerde ve özel çizgili çeklerde asgari gereksinimlerdir. Eğer iki çizgi arasında hiçbir işaret veya banka kelimesi gibi bir ibare bulunmuyorsa, bu çek genel çizgili çek olarak kabul edilir.

Düzenleyen veya hamil, ödemenin kesinlikle belirli bir bankaya yapılmasını istediğinde, özel çizgili çek düzenlenir. Özel olarak çizilen çek, muhatap banka tarafından sadece adı belirtilen bir bankaya veya eğer bu banka muhatap ise, kendi müşterisine ödenebilir.

Mahsup Çeki Nedir?

Hesaba geçirilecek çek veya mahsup çeki, Türk Ticaret Kanunu’nun 850. maddesinde “hesaba geçirilmek üzere düzenlenmiş çek” olarak tanımlanmıştır.

Bir çekin düzenleyeni veya hamili, çekin ön yüzüne “hesaba geçirilecektir” veya buna benzer bir ifade ekleyerek çekin nakden ödenmesini talep edebilir. Bu durumda, çek sadece muhatap tarafından alacak kaydı, takas, hesap nakli gibi yöntemlerle kaydedilerek ödenebilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR