Haczedilemeyen Mal ve Haklar

Kural olarak borçlunun parasal değeri olan tüm mal ve hakları haczedilebilir. Ancak İcra ve İflas Kanunu (İİK), borçlunun ve ailesinin mağdur olmaması için bazı mal ve hakları tamamen veya kısmen hacizden muaf tutmuştur. Ayrıca maddi hukuk uyarınca devri mümkün olmayan bazı haklar da haczedilemez. Bunlara; kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar, manevi tazminat alacakları, intifa hakkı, oturma hakkı, aile yurdu, önalım hakkı ve nafakalar örnek verilebilir.

Tarafların yaptığı bir sözleşme ile bir hakkın devredilemeyeceği kararlaştırılsa dahi bu, haczi engellemez. Ancak ömür boyu gelir sözleşmelerinde, gelir devredilemezse haczi de mümkün olmaz (TBK m. 610). Haczedilebilirlik değerlendirmesi, icra memuru tarafından yapılır ve karar gerekçesi tutanağa yazılır (İİK m. 82/4, m. 8/2).

Tamamen Haczedilemeyen Mal ve Haklar (İİK m. 82/1)

• Devlet Malları: Devlet malları kamu yararı gerekçesiyle haczedilemez. Ancak devlete karşı icra takibi mümkündür. Kamuya yararlı dernek ve vakıfların malları ise aksi düzenlenmemişse haczedilebilir.

• Borçlunun Mesleği İçin Gerekli Eşyalar: Bedeni çalışmasına dayalı meslek sahiplerinin (ör. avukat, doktor, kuaför, terzi) mesleğini sürdürebilmesi için gerekli araç-gereçler haczedilemez. Ancak bu eşyaların değeri yüksekse satılabilir; satış bedelinden borçluya yeni eşya alabilmesi için uygun miktar ödenir (m. 82/3). Teşebbüs niteliğindeki faaliyetlerde kullanılan mallar (ör. fabrika, otel eşyası) haczedilebilir.

• Borçlu ve Ailesinin Kişisel ve Ortak Ev Eşyaları: 28 Mart 2023 tarihli değişiklikle birlikte, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireylerinin kişisel eşyaları ile ortak ev eşyalarının tamamı hacizden muaf tutulmuştur. Ancak para, kıymetli evrak, altın, değerli taşlar, antika ve süs eşyaları bu kapsamda değildir.

• Çiftçinin Malları: Geçimi tarımla sağlayan borçlunun kendisi ve ailesi için gerekli olan tarla, tarım aletleri, çift hayvanları ve nakil araçları haczedilemez. Traktör de bu kapsamda değerlendirilmektedir. Tohumluk da haczedilemez. Malların değerinin fazla olması durumunda satış yapılabilir; borçluya haline uygun mal alabilmesi için bedel ödenir.

• Süt Veren Hayvanlar: Borçlu ve ailesinin geçimi için gerekli olan bir inek/manda ya da üç keçi/koyun ve bunların üç aylık yemleri haczedilemez. Borçlunun çiftçi olması şart değildir. Hayvan türünü borçlu, hayvanı ise icra memuru belirler.

• Hayvancılıkla Uğraşanların Hayvanları: Borçlu geçimini tamamen hayvancılıkla sağlıyorsa, geçimi için gerekli miktarda hayvan ve üç aylık yemleri haczedilemez. Örneğin tavukçuluk yapan borçlunun yeterli sayıda tavuğu ve yemleri hacizden muaftır.

• 2 Aylık Yiyecek ve Yakacak: Borçlu ve ailesinin 2 aylık yiyecek ve yakacak ihtiyacına denk gelen mal ve/veya para haczedilemez.

• Bağ, Bahçe ve Malzemeleri: Borçlu, geçimini bağ, bahçe veya sebze-meyve yetiştiriciliğinden sağlıyorsa, bu faaliyet için gerekli alan ve malzemeler hacizden muaftır. Ancak bunların işleniyor olması gerekir. Değeri yüksekse satılır, bedelin bir kısmı borçluya verilir.

• Ömür Boyu Gelir Sözleşmesinden Doğan Gelirler: Devredilemeyeceği kararlaştırılan ömür boyu gelir sözleşmelerinden doğan gelirler haczedilemez (TBK m. 610).

• Askeri Malullük ve Şehit Ailelerine Yapılan Ödemeler: Harp malullüğü zammı, uçuş ve dalış tazminatları, şehit yetimlerine verilen maaşlar ve benzeri ödemeler haczedilemez.

• Yardım Amaçlı Maaşlar: Yardımlaşma sandıkları tarafından hastalık, ölüm gibi durumlarda yapılan yardımlar haczedilemez (ör. baro yardım sandığı, Kızılay yardımları).

• Vücut veya Sağlık Zararına Ödenen Tazminatlar: Kişinin bedenine veya sağlığına gelen zarardan ötürü ödenen tazminatlar haczedilemez.

• Borçlunun Haline Uygun Evi: Borçlunun barınma ihtiyacına uygun evi haczedilemez. Bu evde oturmasa bile başka evi yoksa yine de haciz uygulanamaz. Evin değerinin fazla olması durumunda satış yapılabilir, borçluya uygun ev alması için para bırakılır.

• Öğrenci Bursları: KYK bursları ve diğer öğrenci bursları haczedilemez (m. 82/1-13).

Özel Kanunlarla Haczedilemeyecek Diğer Mal ve Haklar

• Emekli maaşları (SSGSK m. 93),
• Belediyelerin kamu hizmetinde kullandığı mallar (BelK m. 15),
• İl özel idare ve köy malları,
• Türkiye Varlık Fonu’nun malvarlığı,
• SGK’ya ait mallar,
• Telekom numara/hat tahsisleri (406 s. K. ek m. 25).

Değeri Yüksek Olan Haczedilemez Mallar 

Aşağıdaki mallar, haczedilemez olsa da değerlerinin fazla olması halinde satılabilir. Elde edilen bedelin bir kısmı borçluya, yeni ihtiyacını karşılaması için bırakılır (İİK m. 82/3):

• Meslek için gerekli eşyalar,
• Çiftçi malları,
• Haline uygun ev,
• Bağ, bahçe ve ilgili araç-gereçler.

Borcun Malın Bedelinden Kaynaklanması

Eğer borç, haczedilemeyeceği öngörülen malın satın alınmasından doğmuşsa, haczedilmezlik ileri sürülemez (m. 82/2). Örneğin, borçlu inek almış ancak bedelini ödememişse, borcun kaynağı bu inek olduğundan, haczi mümkündür.

Aile bireylerine ait kişisel ve ortak ev eşyaları, borcun bu eşyaların bedelinden kaynaklanması durumunda bile haczedilemez.

Kısmen Haczedilemeyen Mal ve Haklar

Bunların yalnızca bir kısmı haczedilebilir. Ancak en az 1/4’ü haczedilmek zorundadır (m. 83/1-2). Bu mallar:

• Maaş, ücret ve ödenekler,
• İntifa hakkı ve hasılatı,
• İlama dayanmayan nafaka alacakları,
• Emekli sandığı veya sigortalarca sağlanan iratlar.

İşçi ücretleri için İş Kanunu özel düzenleme getirir: İşçi ücretinin en fazla 1/4’ü haczedilebilir (İşK m. 35). Ancak nafaka borçlarında tamamı haczedilebilir. Kıdem tazminatı gibi diğer alacaklar sınırsız şekilde haczedilebilir.

Haczedilmezlikten Feragat

Borçlu, hacizden önce haczedilmezlikten feragat edemez (m. 83a). Ancak haciz sırasında veya sonrasında, açık ya da zımni olarak (örneğin şikâyet yoluna gitmeyerek) feragat edebilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Servet DEMİR