İdari Faaliyetin Anayasa Dışındaki Kaynakları Nelerdir?
İdari faaliyetin anayasa dışındaki kaynakları kanunlar, idarenin düzenleyici işlemleri, hukukun genel ilkeleri, yargısal içtihatlar, doktrin ve örf adet hukukudur.
İdarenin düzenleyici işlemleri ise dört gruba ayrılmaktadır. Bunlar cumhurbaşkanlığı kararnamesi, olağanüstü cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmelik ve idarenin diğer düzenleyici işlemleridir.
Kanun
Anayasada kanun yapma yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisine tanınmıştır.
Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları ise Anayasa ve İçtüzükte düzenlenmiştir. Kanun teklif etme yetkisi ise milletvekillerine aittir.
İdarenin Düzenleyici İşlemleri
Düzenleyici işlem idarenin genel ve soyut hukuk kuralları koyduğu tasarrufları olarak tanımlanır.
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi cumhurbaşkanına aittir.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin kapsam, yetki ve sınırları aşağıdaki gibidir;
- Yürütme yetkisiyle alakalı konularda çıkarılabilir.
- Temel hak ve ödevlerin genel esasları ile kişi hakları ve ödevleriyle siyasal haklar ve ödevlerin düzenlenebilmesi mümkün değildir.
- Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda CBK çıkarılamaz.
- Kanunda açıkça düzenlenmiş olan konularda çıkarılamaz.
- Kanunla çatıştığı takdirde kanun üstün olarak kabul edilir. Bu sebeple kanun uygulanır.
- Kararname ile düzenlenmiş olan bir konuda kanun yapıldığı durumda kararname hükümsüz hale gelir.
Ayrıca cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenebilecek bazı özel konular mevcuttur. Bu konular aşağıdaki gibidir;
- Cumhurbaşkanı, üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler. (AY m.104 )
- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. (AY m.106 )
- Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. (AY m.108 )
- Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. (AY m.118 )
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri T.C. Anayasası gereğince aksi bir tarih belirtilmedikçe yayımlandıkları gün yürürlüğe girer.
Yargısal denetimi Anayasa Mahkemesine aittir.
Olağanüstü Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Olağanüstü cumhurbaşkanlığı kararnamesi ilk defa 2017 yılı anayasa değişikliği ile beraber kabul edilmiştir. Kanun hükmünde kararnamelerle benzer nitelikler taşımaktadır. Olağanüstü hallerde cumhurbaşkanı tarafından AY m. 107/17 de belirtilen sınırlamalara tabi tutulmaksızın çıkarılabilmektedir.
Olağanüstü cumhurbaşkanlığı kararnamesinin kapsam ve sınırları aşağıdaki gibidir;
- Olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda çıkarılabilir.
- Temel haklar ve ödevlerin genel esasları ile kişi hakları ve ödevleri düzenlenebilir.
- OHAL CBK kararnameleri kanun hükmündedir.
- Anayasada belirtilen münhasıran kanunla düzenlenmesi gereken konularda çıkarılabilmesi söz konusu değildir.
- Kanunla açıkça düzenlenmiş olan konularda çıkarılamaz.
- Kanun hükmüyle çatışması durumunda kanun hükümleri uygulanır.
- Aynı hususta kanun yapılması halinde kararname hükümsüz hale gelir.
OHAL kararnameler resmi gazetede yayımlanır ve aynı gün meclis onayına sunulur.
Savaş ve mücbir sebeplerle TBMM nin toplanmaması durumları haricinde OHAL sırasında çıkarılan kararnamelerin TBMM de görüşülüp karara bağlanma süresi 3 aydır. Aksi durumlarda kendiliğinden yürürlükten kalkar.
Anayasaya göre olağanüstü hal cumhurbaşkanlığı kararnameleri yargısal denetime tabi değildir. Bu sebeple anayasa mahkemesine tabi tutulamaz.
Yönetmelik
Yönetmelik çıkarmaya yetkili kimseler; cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileridir. Bu kişilerin kendi görev alanlarıyla ilgili cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilme hakkı vardır.
İdarenin en geniş uygulama alanına sahip olan düzenleyici işlemi yönetmeliklerdir.
Yönetmeliğin unsurları yetki, sebep, konu, amaç, şekil ve usuldür.
Yönetmeliklerin resmi gazetede yayımlanma zorunluluğu bulunmamaktadır. Resmi gazetede yayımlanma zorunluluğu olan yönetmelikler yalnızca ilgili kanunda öngörülmüş olan yönetmeliklerdir. Resmi gazetede yayımlanması zorunlu olan yönetmelikler aşağıdaki gibidir;
- Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerin işbirliğibe yetki ve görev alanlarına ait hükümleri düzenleyen
- Kamu personeline ait genel hükümleri kapsayan
- Kamuyu ilgilendiren yönetmeliklerdir.
Milli emniyet ve milli güvenlikle alakalı olan ve gizlilik derecesi taşıyan yönetmeliklerin resmi gazetede yayımlanması söz konusu olamaz.
Cumhurbaşkanı yönetmelikleri ve bakanlıklar ile kamu kuruluşları ya da kamu kurumu niteliği taşıyan meslek kuruluşları tarafından çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak yönetmeliklerin yargısal denetiminde Danıştay görevlidir.
İdarenin Diğer Düzenleyici İşlemleri
İdarenin diğer düzenleyici işlemleri ise tebliğ, özelge ve sirkülerdir.
Hukukun Genel İlkeleri
Hukukun genel ilkeleri, hukuk devletinde kabul edilmiş olan ve uygulanan ilkelere verilen addır. Söz konusu bu ilkeler yargı organı bakımından yol gösterici bir nitelik taşımaktadır. Anayasa mahkemesi ve idari hakim idare hukukunda hukukun genel ilkelerinin içeriklerini ortaya koymaktadır.
Yargısal İçtihatlar
İçtihat hukuku, mahkemelerin verdiği kararlar yoluyla çıkarılan hukuktur. İdare hukuku açısından büyük önem arz etmektedir. Yargı içtihatlarının bağlayıcılığı ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Türkiye açısından yargı içtihatlarının bağlayıcılığı hususunda karma bir sistem uygulandığı söylenebilir.
Doktrin (Öğreti)
Doktrin, hukuk alanında bilimsel nitelik taşıyan görüşlere verilen addır. Bilimsel içtihat adını alır. Doktrinin herhangi bir bağlayıcılığı söz konusu değildir.
Örf ve Adet Hukuku
Örf ve adet, uzun zamandan beri tekrarlanan ve kendisine uyulması zorunlu sayılan davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Örf ve adet hukuku daha çok özel hukuk alanında uygulanır. İdare hukuku kapsamında kaynak niteliği bulunmamaktadır. Ancak kamu hukuku ve kamu yönetiminde idari teamüller uygulanabilir.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
