Medeni Hukukta Kanunların Uygulanması

Medeni Hukukta Kanunların Uygulanmasını yer ve zaman bakımından ayrı ayrı incelemek gerekirse;

Kanunların Yer Bakımından Uygulanması Ne Demektir?

Kanunların yer bakımından uygulanmasında kabul edilmiş iki temel sistem vardır. Bunlar mülkilik ve şahsilik sistemidir.

Mülkilik sistemine göre kanunlar ait olduğu devletin ülkesinde bulunan herkese uygulanır.

Şahsilik sitemine göre kanunlar kişi nerede olursa olsun vatandaşı olduğu ülkenin kuralları uygulanır.

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması Ne Demektir?

Kanunlar kural olarak yürürlükte bulundukları süre boyunca meydana gelen olaylara uygulanırlar. Kanunlar yürürlüğe girdiklerinden itibaren yürürlükten kalkana kadar uygulanırlar. Kanunlar geleceğe etkili olarak hüküm ifade ederler.

Kanunlar aksine bir hüküm bulunmadığı takdirde Resmi Gazetede yayınlandıkları günden itibaren 45 gün sonra yürürlüğe girer. Kanunlar kendi içlerinde ne zaman yürürlüğe gireceklerini belirleyebilirler.

Kanun geleceğe etkili olamasın bazı istisnaları vardır. Kanunların geçmişe etkili olduğu haller:

• Kazanılmış (beklenen) haklar
• Genel ahlak ile ilgili konular
• Kamu düzeni ile ilgili konular
• Emredici hükümler

Kanunları Özüyle Ve Sözüyle Uygulanması Ne Anlama Gelmektedir?

Kanun özüyle ve sözüyle değindiği bütün konularda uygulanır.

Kanun metinden ne anlaşılıyorsa onun uygulanması kanunun düz anlamda uygulanmasıdır.

Kanunun tersinden çıkan anlamın uygulanması kanunun zıt anlamıyla uygulanmasıdır.

Bazen kanun maddesi konuya açıklık getirmek yerine o konunun düzenlendiği asıl kanun hükmüne yollama yapabilir. Buna kanunun atıf yoluyla uygulanması denir.

Kanunda öngörülen bir kuralın çok benzer ancak herhangi bir düzenleme bulunmayan başka bir duruma uygulanmasına kanunların evleviyetle uygulanması denir.

Kanunların Uygulanmasında Yorum Nedir ve Yorum Türleri Nelerdir?

Kanun sözünün yanı sıra özüyle de uygulanabilmesi için hakimin yorum yapması gerekmektedir.

Bir kanun hükmünün ne anlama geldiği yorum ile tespit edilir. Yasama organı tarafından yapılan yoruma yasama yorumu; hakimin hüküm verirken yatığı yoruma yargı yorumu; bilim adamlarının hukuksal konuları açıklamak için yaptıkları yoruma bilimsel yorum denir.

Kanun hükümlerinin sadece kelimelerin sözlük anlamı ve cümle içindeki dizilişlerine göre yorumlanmasına lafzi yorum denir.

Kanun koyucunun hüküm koyarken ki amacına göre yapılan yoruma sübjektif tarihi yorum denir.

Kanun koyucunun gerçek iradesi değil de kanunun hazırlanması sırasında geçirdiği aşamalara göre yapılan yoruma objektif tarihi yorum denir.

Kanun koyucunun kanunun uygulanacağı zaman hüküm koysaydı hangi amaçla hareket ederdi sorusunu cevaplamaya yönelik yapılan yoruma zamana göre objektif yorum denir.

Kanunların Niteliklerine Göre Uygulanması Neyi İfade Eder?

Genel Hükümler – Özel Hükümler Ayrımı Nedir?

Kanunlar hakkında kesin olarak özel ya da genel kanun diye bahsetmek mümkün değildir. Bir kanun başka kanunların yanında bazen özel bazen de genel kanun niteliğinde olabilir. Örneğin Dernekler Kanunu, Medeni Kanunun karşısında özel nitelikteyken Sendikal Kanununun karşısında genel niteliktedir.

Bir uyuşmazlık hakkında hem genel hem de özel kanunda hüküm bulunuyorsa özel kanun hükmü uygulanır.

Bir kanun yürürlükte iken yeni bir kanun yürürlüğe girmiş ve her ikisi de özel ya da genel kanun niteliğindeyse uyuşmazlığa yeni kanun hükümleri uygulanır.

Genel kanun önce özel kanun sonra yürürlüğe girmişse uyuşmazlığa özel kanun hükümleri uygulanır.

Özel kanun önce genel kanun sonra yürürlüğe girmiş ise uyuşmazlığa uygulanacak hüküm kanun koyucunun iradesine göre belirlenir.

Emredici Hüküm Nedir?

Bir hukuksal ilişkinin taraflarca aksinin kararlaştırılmasına hukuk düzeninin izin vermediği kurallardır. Emredici hükümler kanun metninden anlaşılır. Kamu düzenine, genel ahlaka, kişiliğin korunmasına ilişkin hükümler emredici hükümlere örnek olarak gösterilebilir.

Tanımlayıcı Hüküm Nedir?

Tanımlayıcı hükümler hukuki bir kavramın ne anlama geldiğinin açıklandığı hükümlerdir.

Yedek Hüküm Nedir?

Bir hukuki ilişkide taraflarca aksi kararlaştırılabilen kurallara yedek hükümler denir. Yedek hükümler yorumlayıcı ve tamamlayıcı hukuk kuralları olarak ikiye ayrılır.

Tarafların yeterince açık olmayan irade beyanlarına kanun tarafından açıklık getirilen hükümlere yorumlayıcı hukuk kuralları denir. Örneğin tarafların ayın başı, sonu ve ortası ifadelerinden ayın birinci, sonuncu ve on beşinci gününün anlaşılması gerektiği gibi.

Aksi taraflarca belirlenmediği takdirde kanun hükmünün uygulandığı kurallarda tamamlayıcı hukuk kuralları denir.

Kanunların Uygulanmasına Hakimin Takdir Yetkisi Nedir?

Kanunun takdir yetkisi tanıdığı veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir.

Hakimin takdir yetkisi bağlayıcı değildir ve üst mahkeme denetimine tabidir.

Hakime takdir yetkisi tanıyan hükümler kural içi boşluk teşkil eder.

Kanunların Uygulanmasında Boşluk Nedir?

Kanun hükümlerinin yorumlanması neticesinde olaya uygulanacak bir hükmün bulunmadığı hallerde kanun boşluğu var demektir.

Kural İçi Boşluk Nedir?

Mevcut yazılı kaynağın somut olaya doğrudan uygulanamadığı hallerdir. Kanun bir başka kanuna, örf ve adet kurallarına atıf yaptığı ya da hakime yollamada bulunduğu hallerde kural içi boşluk vardır. Kural içi boşluklar kanun koyucu tarafından bilerek bırakılmıştır.

Kural Dışı Boşluk Nedir?

Somut olaya uygun yazılı bir kaynağın bulunmamasıdır. Kanun boşluğu olup olmadığını anlayabilmek için hakimin yorum yapması gerekmektedir. Eğer örf ve adet kuralı yoksa hukuk boşluğu var demektir. Hukuk boşluğu halinde hakim hukuk yaratır.

Gerçek Boşluk Nedir?

Hukuki bir konuda hüküm bulunmamasıdır. Bu durumlarda örf ve adet kurallarına bakılır ve uygulanacak bir kural bulunamazsa hakim hukuk yaratır.

Gerçek Olmayan Boşluk Nedir?

Hukuki bir konuda düzenleme bulunmasına rağmen hükmün ihtiyaca cevap verememesi halidir. Bu durumda hüküm kanun koyucu tarafından değiştirilebilir. Gerçek olmayan boşluk hallerinde hakim hukuk yaratamaz.

Açık Boşluk Nedir?

Hukuki bir konuda hüküm bulunmamasıdır. Bu durumlarda örf ve adet kurallarına bakılır ve uygulanacak bir kural bulunamazsa hakim hukuk yaratır.

Örtülü Boşluk Nedir?

Somut olayın çözümüne ilişkin bir kural bulunmakla birlikte bu kuralın sözü ile özünün bağdaşmaması, hükmün başka bir hükümle çatışması, dürüstlük kuralına uygun olmaması gibi hallerde örtülü boşluk var demektir.

Boşluk Olarak Nitelendirilemeyen Haller Nedir?

Kanunda hukuk dışı bir alanla ilgili düzenleme bulunmaması kanun boşluğu değildir.

Kanun koyusunun kısıtlı olarak sustuğu ve bir çözüm öngördüğü hallerde boşluktan söz edilemez.

 Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN