Derneklerin Yapabileceği ve Yapamayacağı Faaliyetler

Dernekler faaliyetlerini, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek için ortaya koyar. Tabii olarak yapabileceği faaliyetlerde herhangi bir izin almasına gerek yoktur. Fakat bazı faaliyetler için izin alması gerekirken bazı faaliyetleri ise hiçbir şekilde yapamaz.

Derneklerin Normal Olarak Yapabileceği Faaliyetler

Derneklerin normal olarak yapabileceği faaliyetleri ayrı ayrı incelemek gerekmektedir.

Derneklerin Gelir Temin Etme Faaliyetleri

Derneklerin gelirleri, üye ödentisi, dernek faaliyetleri sonucunda kazanılan gelirler ile bağış ve yardımlardan oluşur (TMK m. 99). Dernek gelir ve giderleri Dernekler Kanunu’nun 11. maddesinde düzenlenmiştir.

Dernek gelirleri alındı belgesi ile toplanır ve giderler harcama belgesi ile yapılır. Dernek gelirlerinin bankalar aracılığı ile toplanması halinde banka tarafından düzenlenen dekont veya hesap özeti gibi belgeler alındı belgesi yerine geçer. Alındı belgeleri ve harcama belgelerinin saklama süresi beş yıldır.

Dernek gelirlerinin toplanmasında kullanılacak alındı belgeleri yönetim kurulu kararı ile bastırılır. Alındı belgelerinin şekli, bastırılması, onaylanması ve kullanılması ile dernek gelirlerinin toplanmasında kullanılacak yetki belgesine ilişkin hususlar yönetmelikte düzenlenir.

Dernek gelirlerini toplayacak kişiler yönetim kurulu kararıyla belirlenir ve bunlar adına yetki belgesi düzenlenir.

Dernekler tarafından tutulacak defter ve kayıtlar ile ilgili usul ve esaslar yönetmelikte düzenlenir. Bu defterlerin dernekler biriminden ya da noterden onaylı olması zorunludur.

Ayrıca dernek gelirlerinin toplanmasında kullanılacak yetki belgesine ilişkin noktalar Dernekler Yönetmeliğinin 42 – 47. Maddeleri arasında detaylıca düzenlenmiştir.

Dernek gelirlerinin tahsilinde kullanılacak Alındı belgelerinde gösterilen biçim ve ebatta yönetim kurulu kararıyla bastırılır. Alındı belgeleri, müteselsil seri ve sıra numarası taşıyan kendinden karbonlu elli asıl ve elli koçan yaprağından meydana gelen ciltler veya elektronik sistemler ve yazı makineleri aracılığıyla yazdırılan form veya sürekli kayıt formu şeklinde tertip edilir.

Form veya sürekli form şeklinde bastırılacak alındı belgelerinin, belirtilen nitelikte olması zorunludur. Alındı belgesi ciltlerinin koçan kısmı iki suret olarak bastırılabilir. Ancak, koçan yaprağının bir suretinin cilt koçanında, diğerinin ise muhasebe evrakları arasında düzenli olarak saklanması zorunludur.

Alındı belgelerinde belirtilen bilgileri içermek koşuluyla Bakanlıkça oluşturulan veya izin verilen yazılımlar kullanılarak elektronik ortamda da düzenlenebilir. Düzenlenen bu belgeler Genel Müdürlüğün elektronik sisteminde muhafaza edilir.

Bastırılan alındı belgelerinin seri ve sıra numaraları ile diğer baskı işlerinde kusur bulunup bulunmadığı, sayman üyece kontrol edilir. Kontrolde hatalı olduğu ortaya çıkan cilt veya formlar geri verilerek aynı miktarda yenisi bastırılır. Alındı belgeleri, matbaadan sayman üye tarafından bir tutanak ile teslim alınır.

Bastırılan alındı belgesi ciltleri veya elektronik sistemler ve yazı makineleri aracılığıyla yazdırılması için bastırılan formların adedi ile seri ve sıra numaralarının, onbeş gün içinde basımevleri tarafından mülki idare amirliğine bildirilmesi zorunludur. Bu bildirim Dernekler Bilgi Sistemi (DERBİS) üzerinden elektronik ortamda da yapılabilir.

Sivil toplumla ilişkiler birimleri; basımevleri tarafından bildirilen alındı belgeleri ile ilgili bilgileri kontrol eder ve ilgili dernek ve basımevinin adını, alındı belgesi ciltlerinin adedini, başlangıç ve bitiş numaraları ile seri numaralarını Alındı Belgesi Ciltleri Takip Defterinin (EK- 18) bir satırına kaydeder.

Form veya sürekli form şeklinde bastırılan alındı belgeleri de başlangıç ve bitiş numaraları elli asıl ve elli koçan yaprağını ihtiva edecek şekilde gruplandırılarak yukarıda belirtilen usule göre kaydedilir.

Alındı Belgesi Ciltleri Takip Defteri elektronik ortamda tutulur.

Bastırılan alındı belgeleri matbaadan dernek saymanınca tutanakla teslim alınır. Dernek saymanı bu alındı belgelerinin dernek adına para toplama yetkili kişilere tesliminden, boş ve kullanılmış alındı belgelerinin saklanmasından sorumludur. Alındı belgelerinin, eski ve yeni saymanlar arasında tutanakla devir teslimi yapılır.

Tamamı kullanılmadığı halde herhangi bir nedenle iade edilen alındı belgelerinin kullanılmayan yaprakları tespit edilerek sayman ve iade eden kişi tarafından tutanak altına alınır.  Bu şekilde iade edilen alındı belgesi ciltleri, gelir tahsil edecek başka bir kişiye verilebilir veya yaprakları üzerine büyük harflerle ve görünebilecek şekilde iptal yazılarak bir daha kullanılmaz.

Form veya sürekli form şeklinde bastırılan alındı belgeleri de başlangıç ve bitiş numaraları elli asıl ve elli koçan yaprağını ihtiva edecek şekilde gruplandırılarak yukarıda belirtilen usule göre kaydedilir ve kullanılır.

Dernek adına gelir tahsil etmekle yetkili olan kişiler, tahsil ettikleri paraları otuz gün içerisinde dernek saymanına teslim ederler veya derneğin banka hesabına yatırırlar. Ancak, tahsilatı 5.000 Türk Lirasını geçenler, otuz günlük süreyi beklemeksizin tahsil ettikleri parayı en geç iki iş günü içinde derneğin banka hesabına yatırırlar.

Dernek kasasında bulundurulabilecek para miktarı, ihtiyaçlar dikkate alınarak yönetim kurulunca belirlenir.

Derneklerin Taşınmaz Mal Edinmesi

Dernekler, genel kurulunun yetki vermesi üzerine yönetim kurulu kararıyla taşınmaz mal satın alabilir veya taşınmaz mallarını satabilirler.

Dernekler, edindikleri taşınmazı 1 ay içinde mülki amirliğe bildirmekle yükümlüdür. Bildirim, örnek form kullanarak yapılır.

Derneklerin Sosyal Faaliyetlerde Bulunması

Dernek, amacına ulaşmak için gerekli gördüğü sosyal faaliyetleri gerçekleştirmekte serbesttir.

Derneklerin Bildiri Yayınlaması

Dernek yönetim kurulunun kararıyla belli konularda düşünce açıklayabilmek için bildiri yayımlayabilir.

Derneklerin Platform Oluşturması

Platform oluşturma, Dernekler Kanunun 25. Maddesinde hükme bağlanmıştır.

Dernekler, amaçları ile ilgisi bulunan ve kanunlarla yasaklanmayan alanlarda, kendi aralarında veya vakıf, sendika ve benzeri sivil toplum kuruluşlarıyla ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere ve yetkili organlarının kararı ile plâtformlar oluşturabilirler.

Plâtformlar, kanunların dernekler için yasakladığı amaç ve faaliyet konuları doğrultusunda kurulamazlar ve faaliyet gösteremezler. Bu yasağa aykırı hareket edenler hakkında, bu Kanun ve ilgili kanunların cezaî hükümleri uygulanır.

Derneklerin Sandık Kurması

Dernekler tüzüklerinde öngörülmek ve sağlanan karı diğer üyelerine paylaşamamak koşuluya üyelerin zaruri ihtiyaçlarını karşılamak için sandık kurabilir. Sandık kurma hususu Dernekler Yönetmeliğinin 72 ile 82. Maddeleri arasında detaylıca düzenlenmiştir.

Kanunun Öngördüğü Defterleri Tutma

Dernekler faaliyetlerini gerçekleştirirken çeşitli defterler tutarlar. Bu defterler ve tutulma yöntemleri Dernekler Yönetmeliğinin 31. İle 41. Maddeleri arasında hükme bağlanmıştır.

Derneğin Hiç Yapamayacağı Faaliyetler

Derneklerin bazı faaliyetleri yapması yasaklanmıştır. Bu faaliyetlerin yapıldığı takdirde derneğin kapatılmasına sebep olur.

Bazı Ad ve İşaretleri Kullanamama

Derneklerin; mevcut ya da mahkeme kararıyla kapatılmış bir siyasi partinin amblemini kullanması, bir dernek ya da üst kuruluşun adını, amblemini, rozetini vb işaretini, başka bir ülkeye ya da önceden kurulmuş Türk devletlerine ait bayrak kullanmaları kesinlikle yasaktır. Bu husus dernekler kanunun 29. Maddesinde hükme bağlanmıştır.

Derneklerin, mevcut veya mahkeme kararıyla kapatılmış veya feshedilmiş bir siyasî partinin, bir sendikanın veya üst kuruluşun, bir derneğin veya üst kuruluşun adını, amblemini, rumuzunu, rozetini ve benzeri işaretleri ya da başka bir ülkeye ve daha önce kurulmuş Türk devletlerine ait bayrak, amblem ve flamaları kullanmaları yasaktır.

Amaç Dışı Faaliyette Bulunma

Dernekler anayasa ve kanunda açıkça yasaklanan ve suç teşkil eden faaliyetlerde bulunamazlar, bu fiilleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamazlar. Tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amaçları gerçekleştirmek üzere sürdürüleceği belirtilen çalışmaların dışında bir çalışma yapmaları yasaktır.  Bu konu dernekler kanunun 30. Maddesinde düzenlenmiştir.

Dernekler;

1. Tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amacı gerçekleştirmek üzere sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları dışında faaliyette bulunamazlar.
2. Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden fiilleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamaz.
3. Askerliğe, millî savunma ve genel kolluk hizmetlerine hazırlayıcı öğretim ve eğitim faaliyetlerinde bulunamaz, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yerleri açamazlar. Üyeleri için özel kıyafet veya üniforma kullanamazlar.

Milli Savunma, Sivil Savunma ve Kolluk Hizmetlerine Hazırlayıcı Faaliyette Bulunma

Dernekler, Milli savunma, sivil savunma ve kolluk hizmetlerine hazırlayıcı faaliyetlerde bulunamaz. Bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yeri açmaları kesinlikle yasaktır. Bu konu da Dernekler Kanunun 30. Maddesinde ele alınmıştır.

Askerliğe, millî savunma ve genel kolluk hizmetlerine hazırlayıcı öğretim ve eğitim faaliyetlerinde bulunamaz, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yerleri açamazlar. Üyeleri için özel kıyafet veya üniforma kullanamazlar.

Derneklerin Faaliyetten Alıkonulması

Dernekler kuruluş bildirimindeki hukuka aykırı durumları ve eksiklikleri kanunun öngördüğü süre içinde gidermediği takdirde derneğin faaliyetinin durdurulmasına karar verilebilir. Bu kararı vermek için derneğin bulunduğu yerin en büyük mülki amirliğinin talebi üzerine dernek hakkında fesih davası açan cumhuriyet savcısı mahkemeye başvurabilir. Bu konu Türk Medeni Kanunu’nun 60. maddesinde düzenlenmiştir.

Kuruluş bildirimi ve belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, en büyük mülkî amir tarafından altmış gün içinde dosya üzerinden incelenir.

Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve kurucuların hukukî durumlarında kanuna aykırılık veya noksanlık tespit edildiği takdirde bunların giderilmesi veya tamamlanması derhâl kuruculardan istenir. Bu istemin tebliğinden başlayarak otuz gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmaz ve kanuna aykırılık giderilmezse; en büyük mülkî amir, yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açması için durumu Cumhuriyet savcılığına bildirir. Cumhuriyet savcısı mahkemeden derneğin faaliyetinin durdurulmasına karar verilmesini de isteyebilir.

Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve belgelerde kanuna aykırılık veya noksanlık bulunmaz ya da bu aykırılık veya noksanlık belirli sürede giderilmiş bulunursa; keyfiyet derhâl derneğe yazıyla bildirilir ve dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir.

Derneğin İzin Alarak Yapabileceği Faaliyetler

Dernekler bazı faaliyetleri gerçekleştirebilmek için yetkili makamlardan izin almalıdır. Bu faaliyetler aşağıdaki gibidir.

Derneklerin Tesis Kurması

Derneğin tesis kurması, Dernekler Kanunu’nun 26. maddesinde düzenlenmiştir.

Derneklerin, tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere, eğitim ve öğretim faaliyetleri için yurt, pansiyon; üyeleri için lokal açmaları ve lokallerinde alkollü içki kullanılması ile bu tesislerin işletilmesi mülkî idare amirinden izin almalarına bağlıdır. Bu tesislerin açılması, ilişkin esas ve usuller yönetmelikte düzenlenir.

Derneklerin Lokal Açması

Derneklerin lokal açmaları ve işletmeleri içim mahallin en büyük mülki amirinden izin alması şartı bulunur. Lokal açma konusu dernekler yönetmeliğinin 56 ile 71. Maddeleri arasında detaylıca düzenlenmiştir.

Derneklerin Lokal Açamayacağı Yerler (DY m. 57)

Derneklerin lokal açamayacağı yerler şunlardır:

• Silah fabrika ve imalathaneleri, patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gibi tehlikeli maddeler üretilen, satılan, kullanılan ve depolanan yerler ile gaz dolum tesislerinde,
• İbadethanelerde,
• Okul öncesi eğitim, ilk ve orta öğretim resmi ve özel okul binaları ile özel eğitime muhtaç bireylerin devam ettikleri öğretim kurumlarına ve ibadethanelere yüz metreden yakın mesafe içinde,
• İlk ve orta öğretim öğrencilerinin devam ettiği kurs, dershane ve bu öğrencilerin kaldığı öğrenci yurtlarının bulunduğu binalarda,
• İtfaiye, ambulans gibi müdahale ve yardım hizmetlerinin kolaylıkla ulaşamayacağı yerlerde,
• Binaların ortak kullanılan bağımsız bölümlerinde,
• Genel güvenlik ve asayişin korunması yönünden sakıncalı olan yerlerde,
• Sabit veya seyyar olarak kullanılan kara, deniz, hava ve her çeşit taşıma araçlarında.

Başvuru işlemleri (DY m. 58)

İl merkezlerinde açılacak lokaller için valiliğe, büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçeler dahil olmak üzere diğer ilçelerde açılacak lokaller için kaymakamlığa başvurulur.

Başvurulara aşağıda belirtilen belgeler eklenir.

• Lokal açılması konusunda alınmış yönetim kurulu kararının örneği,
• Lokal olarak açılacak yerin mülk sahibi veya kiracısı olduğuna, ana gayrimenkulün mesken, iş veya ticaret yeri olduğuna, belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunup bulunmadığına dair dernek başkanı tarafından imzalanmış beyan,
• Ana gayrimenkulün tapu kayıtlarında mesken olarak görünen yerler için kat maliklerinin oy birliği ile aldıkları kararın örneği, mesken ve işyerinin birlikte yer aldığı binalarda mesken sahiplerinin tamamının onayı ve işyeri sahiplerinin oy çokluğu ile aldıkları kararın örneği, iş hanlarında ise yönetim kurulu kararı örneği,
• Derneklerin; belediye ve mücavir alanlar içinde açacakları lokaller için yapı kullanma (iskan) izin belgesi, bu belgenin bulunmadığı durumlarda ise ilgili belediyeden alınacak söz konusu yerin lokal olarak kullanılmasında sakınca olmadığına dair belge; bu alanlar dışındaki lokaller için çevre ve şehircilik müdürlüklerinden alınacak lokal olarak kullanılmasında sakınca olmadığına dair belge.

Belgeleri eksik olan veya mevzuata uygun olmayan başvurular değerlendirmeye alınmaz ve eksikliklerin tamamlanması için otuz günlük ek süre tanınır. Bu süre sonunda eksikliklerin tamamlanmaması halinde başvuru işlemden kaldırılır.

Lokal olarak açılan yerin yerleşim yerinin değiştirilmesi halinde yukarıda sayılan işlemler tekrar edilir.

İzin (DY m. 59)

İl merkezlerinde açılacak lokallerin iş ve işlemleri il müdürlüklerince, diğer ilçelerde açılacak lokallerin iş ve işlemleri ilçe sivil toplumla ilişkiler birimlerince yürütülür. Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçelerde ise bu görevler, kaymakamlık yazı işleri müdürlüklerince yerine getirilir.

Lokal olarak açılacak yerin ve bulunduğu binanın fenni ve yangın güvenliği ile toplum sağlığı ve çevre bakımından belediyece, genel güvenlik ve asayişin korunması yönünden kolluk kuvvetlerince incelenmesi istenir. Gerek görülen hallerde, ayrıca ilgili diğer kurum ve kuruluşlardan inceleme yapılması istenebilir.

Başvuru belgeleri ve inceleme sonuçları olumlu olan derneklere, mülki idare amirince lokal açma ve işletme izni verilir. Lokal açma ve işletme belgesinde çalışma şartları belirtir.  İki nüsha olarak düzenlenen Lokal Açma ve İşletme İzin Belgesinin bir örneği ilgili derneğe verilir; diğer örneği derneğin il müdürlüğündeki dosyasında saklanır.

Lokalin hangi derneğe ait olduğunun belirtildiği en az 50×75 cm ebadında “……..Derneği Lokali” ibaresinin yazılı olduğu levha ile en az 20×30 cm ebadında “Üye olmayan giremez” ibaresinin yazılı olduğu levhanın, dışarıdan ilk bakışta görülebilecek bir yere asılması zorunludur.

Lokal açma ve işletme belgesi düzenlendikten sonra on beş gün içinde sivil toplumla ilişkiler birimlerince; kolluk amirliği, belediye, alkollü içki kullanılmasına izin verilenler için tekel idaresi, çevre müdürlükleri ile derneğin bağlı bulunduğu vergi dairesine lokalin açıldığı bildirilir.  Kolluk kuvvetleri bu bilgilere istinaden izinsiz açılan lokalleri men eder.

Yabancı Dernek ve Kuruluşlarla İlişki Kurma

Yabancı dernek ve kuruluşlarla ilişki kurma hususu Türk Medeni Kanunu’nun 91. Maddesinde detaylı şekilde düzenlemiştir.

Dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere uluslararası faaliyette ve işbirliğinde bulunabilirler, yurt dışında şube açabilirler ve yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara üye olarak katılabilirler.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN