Eşya Hukukuna İlişkin Kanunlar İhtilafı Kuralları
Kişilerin eşya üzerinde doğrudan hâkimiyetini sağlayan ve bu nedenle herkese karşı ileri sürülebilen haklara, ayni haklar denmektedir.
Ayni haklara uygulanacak hukuk MÖHUK’un 21. ve 22. maddelerinde düzenlenmiştir.
Eşya üzerinde ayni haklara uygulanacak hukukun kapsamına şunlar girer:
- Eşya üzerinde hangi ayni hakların söz konusu olabileceği,
- Ayni hakların kazanılması, kaybı, devri, sınırlanması,
- Ayni hakların kapsamı,
- Eşya kavramı ve kapsamı,
- Zilyetlik,
- Ayni hak çeşitleri.
Ayni Haklara İlişkin Genel Kural
MÖHUK’un 21. maddesinde, menkul ve gayrimenkul mallar üzerindeki ayni haklara uygulanacak hukuka ilişkin genel hüküm niteliğinde bir düzenleme yer almaktadır.
Söz konusu maddeye göre;
- Taşınırlar ve taşınmazlar üzerindeki mülkiyet hakkı ve diğer ayni haklar, işlem anında malların bulunduğu ülke hukukuna tabidir.
- Taşınmakta olan mallar üzerindeki ayni haklara varma yeri hukuku uygulanır.
- Yer değişikliği halinde henüz kazanılmamış ayni haklar malın son bulunduğu ülke hukukuna tabidir.
- Taşınmazlar üzerindeki ayni haklara ilişkin hukuki işlemlere şekil yönünden bu malların bulundukları ülke hukukuna tabidir.
Hem taşınır hem de taşınmazlar üzerindeki ayni haklar bakımından malın bulunduğu yer hukuku bağlama noktası olarak belirlenmiştir. Ancak taşınırlar her zaman yer değiştirmeye müsait olup taşınırların sadece malın bulunduğu yer hukukuna tabi tutulması sorunlara yol açacaktır. Bu sebepten dolayı söz konusu maddede işlem anında malların bulunduğu ülke hukuku bağlama noktası olarak belirlenmiştir.
Kıymetli evrak niteliğindeki senetlere ilişkin ayni hak sahipliğinin doğumu, devri veya sınırlı ayni hak tesisi gibi ayni haklara ilişkin meselelerde işlem anında kıymetli evrakın bulunduğu ülke hukuku uygulanacaktır. Ancak kıymetli evrak üzerindeki ayni haklara ilişkin hak ve borçlara ilişkin meselelerde ilgili borçlar hukuku ve ticaret hukukuna ilişkin kanunlar ihtilafı kuralları gözetilir.
Bazı hallerde ayni hakkın kazanılması veya devri bir süreç oluşturabilir. Örneğin kazandırıcı zamanaşımında durum bu şekildedir. Yine mülkiyetin devri için eşyanın devrinin aranması halinde benzer bir durum söz konusudur. Bu gibi hallerde uygulanacak hukukun tespitinde 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunu m.21/3 hükmü dikkate alınmalıdır. Buna göre, yer değişikliği halinde henüz kazanılmamış ayni haklar malın son bulunduğu ülke hukukuna tabidir. Esasen bu durum taşınırlar için söz konusu olabilir
MÖHUK’un 2. maddesinde taşınırlara ilişkin özel bir hükme yer verilmiştir. Buna göre, taşınmakta olan mallar üzerindeki ayni haklara varma yeri hukuku uygulanır.
Yabancılık unsuru taşıyan mülkiyeti saklı tutma sözleşmelerinin tabi olacağı hukuk, genel ayni hak kuralına göre tayin edilecektir. Mülkiyeti saklı tutma sözleşmesi kurulduğu esnada sözleşmeye konu menkulün bulunduğu ülke hukuku yetkili olacaktır.
Taşıma Araçları Üzerindeki Ayni Haklar
MÖHUK’un 22. maddesine göre;
- Hava, deniz ve raylı taşıma araçları üzerindeki ayni haklar, menşe ülke hukukuna tabidir.
- Menşe ülke, hava ve deniz taşıma araçlarında ayni hakların tescil edildiği sicil yeri, deniz taşıma araçlarında bu sicil yeri yoksa bağlama limanı, raylı taşıma araçlarında ruhsat yeridir.
Görüldüğü üzere söz konusu madde hava, deniz ve raylı taşıma araçları bakımından uygulama alanı bulur. Kara taşıma araçları 21. Maddeye tabidir. Taşıma araçları üzerinde ayni haklarda bağlama noktası menşe ülke hukuku olarak belirlenmiş olup menşe ülke ikinci fıkrada tanımlanmıştır.
Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Uygulanacak Hukuk
Fikri ve sınai mülkiyet haklarına uygulanacak hukuk konusunda MÖHUK’un 23. Maddesinde yer alan hüküm uyarınca, “Fikri mülkiyete ilişkin haklar, hangi ülkenin hukukuna göre koruma talep ediliyorsa o hukuka tabidir. Taraflar, fikri mülkiyet hakkının ihlalinden doğan talepler hakkında, ihlalden sonra, mahkemenin hukukunun uygulanmasını kararlaştırılabilirler.”
Fikri haklar bakımından koruma talep edilen ülke hukuku yetkili kılınmakta ve taraflara, ihlalden sonra yapılmak kaydıyla, sınırlı bir hukuk seçim imkânı tanınmaktadır. Fikri mülkiyet haklarında ülkesellik ilkesi geçerlidir.
Fikri mülkiyet hakları ülkelerde tescil vb. işlemlerle kayıtlara işlenir ve bu ülkelerde korunmaya başlanır. İşte bu noktada fikri hak, hangi ülke hukukuna göre korunuyorsa bu ülke hukukuna tabidir.
Milletlerarası Özel Hukuk, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Milletlerarası Özel Hukuka ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.
Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN
