İstinaf Nedir? Temyiz Nedir? Yargılamanın Yenilenmesi Nedir?

İstinaf, ilk derece mahkemelerinin nihai kararlarına karşı başvurulan ikinci derece, olağan kanun yolu; temyiz ise Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Dairelerinden verilen temyizi kabil nihai kararlar ile hakem kararlarının iptali talebi üzerine verilen kararlara karşı başvurulabilen olağan kanun yoludur.

İlk derece mahkemesi tarafından verilen kararların yeniden incelenmesini sağlayan hukuki olanağa kanun yolu denir.

Kesinleşmemiş kararlara karşı başvurulan kanun yollarına olağan kanun yolları denir. Olağan kanun yolları istinaf ve temyizdir.

Şekli anlamda kesinleşmiş olan kararlara karşı başvurulabilen kanun yollarına olağanüstü kanun yolları denir. Yargılamanın yenilenmesi olağanüstü kanun yoludur.

İstinaf Nedir?

İlk derece mahkemelerinin nihai kararlarına karşı başvurulan ikinci derece, olağan kanun yoludur.

İstinaf Kanun Yolunun Özellikleri Nelerdir?

İstinaf kanun yolunun özellikleri:

• Olağan kanun yoludur,
• İkinci derece kanun yoludur,
• İstinafa başvuru hükmün icrasını durdurmaz,
• Üst mahkemenin yetkisi kamu düzenine ilişkindir.

İstinafa başvurma hakkından feragat edilebilir mi?

Taraflar ilamın kendilerine tebliğinden itibaren istinafa başvurma haklarından feragat edebilir.

İstinafa Başvurmanın Şartları Nelerdir?

İstinaf kanun yoluna başvurma şartları:

• İstinafa elverişli bir karar olmalı,
• Nihai kararlar,
• İhtiyati tedbir ve ihtiyati haciz talebinin reddi kararları,
• 2021 yılı için miktarı veya değeri 5.880 TL’nin üzerinde olan davalar,
• Mal varlığı ile ilgili olmayan davalarda verilen nihai kararlar.
• İstinaf yoluna başvurmada hukuki yarar bulunmalı,
• Başvuru dilekçe ile yapılmalı,
• Harç ve giderler yatırılmış olmalı,
• Başvuru süresinde yapılmış olmalı.

İstinafa Başvuru Süresi Ne Kadardır?

Kural olarak kararın tebliğinden itibaren iki haftadır.

Esas hüküm bakımından istinaf yolu açık bulunan dava ve işlerde ise ret talebi hakkındaki merci kararlarına karşı tefhim veya tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde istinaf yoluna başvurulabilir.

İstinaf dilekçesinin reddine ilişkin ret kararına karşı tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde istinaf yoluna başvurulabilir.

İstinafa Başvurmanın Sonuçları Nelerdir?

İstinafa başvuru ilk derece mahkemesinin kararının kesinleşmesini engeller.

Uyuşmazlık hakkında ikinci derece mahkemesi tarafından hem esasa hem de hukuka uygunluk denetimi yapılır.

İstinafın Aşamaları Nelerdir?

İstinaf kanun yolunun aşamaları:

• Dilekçeler aşaması,
• Ön inceleme aşaması,
• Tahkikat aşaması,
• Sözlü yargılama aşaması,
• Kara aşaması.

BAM’da Yapılamayan İşlemler Nelerdir?

Bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinde yapılamayacak işlemler:

• Karşı dava açılamaz,
• Davaya müdahale talebinde bulunulamaz,
• Dava ıslah edilemez,
• Davaların birleştirilmesi talep edilemez,
• BAM tarafından re’sen gözetilecekler hariç ilk derece mahkemesinde ileri sürülmeyen iddia ve savunmalar dinlenemez,
• Yetki sözleşmesi yapılamaz.

Temyiz Nedir?

Bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinden verilen temyizi kabil nihai kararlar ile hakem kararlarının iptali talebi üzerine verilen kararlara karşı başvurulabilen olağan kanun yoludur. Temyizde görevli mercii Yargıtay’dır.

Temyiz Kanun Yolunun Özellikleri Nelerdir?

Temyiz kanun yolunun özellikleri:

• Olağan kanun yoludur,
• Temyize başvuru hükmün icrasını durdurmaz.

Temyize Başvuru Süresi Ne Kadardır?

Kararın tebliğinden itibaren iki haftadır.

Temyize Başvurmanın Şartları Nelerdir?

Temyize başvurmanın şartları:

• Temyiz edilebilir bir karar bulunmalı,
• Temyiz edenin hukuki yararı olmalı,
• Temyiz harç ve giderleri yatırılmış olmalı,
• Başvuru süresinde yapılmış olmalı,
• Başvuru dilekçeyle yapılmış olmalı.

Temyiz Edilemeyen Kararlar:

• Miktar veya değeri 2021 yılı için 78.630 TL’nin altında olan davalara ilişkin kararlar,
• Dava konusunun değer veya tutarına bakılmaksızın Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre sulh hukuk mahkemelerinde görülen davalar,
• Yargı çevresi içinde bulunan ilk derece mahkemelerinin görev ve yetkisi hakkında verilen kararlar ile yargı yeri belirlenmesine ilişkin kararlar,
• Çekişmesiz yargı işleri neticesinde verilen kararlar,
• Soybağına ilişkin sonuçlar doğuran davalar hariç olmak üzere, nüfus kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin davalarla ilgili kararlar,
• Yargı çevresi içindeki ilk derece mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukuki veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, davanın o yargı çevresi içindeki başka bir mahkemeye nakline ilişkin kararlar,
• Geçici hukuki korumalar hakkında verilen kararlar,
• Bölge adliye mahkemesi, esası incelemeden kararın kaldırılmasına ve davanın yeniden görülmesi için dosyanın kararı veren mahkemeye veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği başka bir yer mahkemesine ya da görevli ve yetkili mahkemeye gönderilmesine duruşma yapmadan kesin olarak verdiği kararlar.

Temyiz Nedenleri Nelerdir?

Bir hükmün Yargıtay tarafından bozulabilmesi için var olması gereken nedenlere temyiz nedenleri denir. Temyiz nedenleri sınırlı sayıda olup bunların dışındaki nedenlerden dolayı temyiz kanun yoluna başvurulamaz.

Temyiz nedenleri:

• Hukukun ya da taraflar arasındaki sözleşmenin yanlış uygulanması,
• Dava şartlarına aykırılık bulunması,
• Taraflardan birinin davasını ispat için dayandığı delillerin yasal bir neden olmaksızın kabul edilmemesi,
• Karara etki eden yargılama hatası veya eksikliklerin bulunması.

Kimler Temyiz Yoluna Başvurabilir?

Davanın tarafları temyiz yoluna başvurabilir. Fer’i müdahil hükmü tek başına temyiz edemez. İhtiyari dava arkadaşları tek başına temyize başvurabilirken zorunlu dava arkadaşları birlikte temyize başvurabilirler.

Temyiz İncelemesi Hangi Hallerde Duruşmalı Olarak Yapılır?

Temyiz incelemesi kural olarak dosya üzerinden yapılır. Ancak bazı hallerde talep üzerine temyiz incelemesi duruşmalı olarak yapılabilir.

Temyiz incelmesinin duruşmalı olarak yapılabileceği haller (HMK m.369/2):

• Tüzel kişiliğin feshine ilişkin davalar,
• Genel kurul kararlarının iptaline ilişkin davalar,
• Evlenmenin butlanına veya iptaline ilişkin davalar,
• Boşanma veya ayrılığa ilişkin davalar,
• Velayete ilişkin davalar,
• Soybağına ilişkin davalar,
• Kısıtlamaya ilişkin davalar,
• Miktar veya değeri 2021 yılı için 117.960 TL’yi aşan alacak ve ayın davaları.

Yargıtay gerekli gördüğü hallerde talep olmasa dahi duruşma yapılmasına karar verebilir.

Duruşma günü karar verilemeyen işlerin en geç bir ay içinde karara bağlanması zorunludur.

Temyiz İncelemesi Neticesinde Hangi Kararlar Verilebilir?

Temyiz incelemesi neticesinde Yargıtay üç farklı karar verebilir. Bunlar bozma, onama ve kısmi onama ve bozma kararlarıdır.

Yargıtay yaptığı inceleme neticesinde verilen kararı usul ve yasaya uygun bulursa onar. Onama kararlarının gerekçeli olması zorunludur.

Temyiz edilen karar esas yönünden yasaya uygun ancak olayın yasaya uygulanmasında hata varsa Yargıtay yeniden yargılamaya gerek görmediği takdirde kararı düzelterek onayabilir.

Karar usul ve yasaya uygun ancak gerekçe hatalı ise Yargıtay gerekçeyi değiştirerek kararı onar.

Bozma nedenlerinin varlığı halinde Yargıtay hükmü kısmen veya tamamen bozar.

Yargıtay’ın kısmen veya tamamen bozma sebepleri:

• Hukukun veya taraflar arasındaki sözleşmenin yanlış uygulanmış olması,
• Dava şartlarına aykırılık bulunması,
• Taraflardan birinin davasını ispat için dayandığı delillerin kanuni bir sebep olmaksızın kabul edilmemesi,
• Karara etki eden yargılama hatası veya eksiklikleri bulunması.

Aleyhe Bozma Yasağı Nedir?

Aleyhe bozma yasağı, hükmün, temyize başvuran kişinin daha aleyhine olacak şekilde bozulamayacağını ifade eder.

Aleyhe bozma yasağı yalnızca taraflardan birisinin temyize başvurması halinde söz konusudur.

Bozamaya Uyma ve Direnme Kararları Neyi İfade Etmektedir?

Yargıtay ilgili dairesinin tamamen veya kısmen bozma kararı, başvurunun bölge adliye mahkemesi tarafından esastan reddi kararına ilişkin ise bölge adliye mahkemesi kararı kaldırılarak dosya, kararı veren ilk derece mahkemesine veya uygun görülecek diğer bir ilk derece mahkemesine, kararın bir örneği de bölge adliye mahkemesine gönderilir.

Yargıtay’ın bozma kararını uygun gören mahkeme bozmaya uyma kararı verir. İlk derece mahkemesinin bozmaya uyma kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilir.

Yargıtay’ın bozma kararını uygun bulmayan ilk derece mahkemesi direnme kararı verebilir.

Direnme kararı verilemeyecek haller:

• Davanın her iki tarafının da bozmaya uyulmasını istemesi halinde direnme kararı verilemez.
• Bölge adliye mahkemesince veya Yargıtayca verilen yargı yeri belirlenmesi ile kanun yolu incelemesi sonucunda kesinleşen göreve veya yetkiye ilişkin kararlar, davaya ondan sonra bakacak mahkemeyi bağlar. Bu davalarda mahkemelerde direnme kararı veremez.
• İlk derece mahkemesinin bozma kararına uyması halinde direnme kararı verilemez.
• Kanun yararına bozma kararına karşı direnme kararı verilemez.

Yargıtay ilgili dairesinin tamamen veya kısmen bozma kararı, başvurunun bölge adliye mahkemesi tarafından esastan reddi kararına ilişkin ise bölge adliye mahkemesi kararı kaldırılarak dosya, kararı veren ilk derece mahkemesine veya uygun görülecek diğer bir ilk derece mahkemesine, kararın bir örneği de bölge adliye mahkemesine gönderilir.

BAM kararında direnirse temyiz incelemesi Hukuk Genel Kurulu tarafından yapılır. Hukuk Genel Kurulu kararına uyulması zorunludur.

Usuli Kazanılmış (müktesep) Hak Nedir?

Usuli kazanılmış hak, taraflardan bir hakkında doğan ve etkisini usul hukuku alanında da sürdüren haktır.

Usuli kazanılmış hakkın ortaya çıktığı durumlar:

• Yargıtay’ın bozma kararına uyulması ile doğan müktesep hak,
• Yargıtay’ın bozma kararının kapsamı dışında kalan kısımların kesinleşmesiyle doğan müktesep hak.

Usuli kazanılmış hakların istisnaları:

• İçtihadı birleştirme kararları,
• Yeni kanun,
• Görev,
• AYM’nin iptal kararları,
• Kesin hüküm,
• Maddi hata,
• Kamu düzeni,
• Bozmadan sonra dava veya savunmanın değiştirilmesi.

Kanun Yararına Temyiz Nedir?

Kanun yararına temyiz olağanüstü kanun yoludur.

Kanun yararına temyiz yoluna başvurulabilecek kararlar:

• İlk derece mahkemeleri tarafından verilen kesin kararlar,
• İlk derece mahkemelerinin istinaf incelemesinden geçmeden kesinleşen kararları,
• BAM hukuk dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatıyla kesin olarak verdikleri kararlar,
• BAM hukuk dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatıyla verdikleri ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen kararlar.

Kanun Yararına Temyiz Yoluna Kimler Başvurabilir?

Adalet Bakanlığı veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından başvurulabilir.

Yargılamanın Yenilenmesi Nedir?

Yargılamanın iadesi, kesin olarak verilen veya kesinleşmiş olan hükümlere karşı başvurulabilen olağanüstü kanun yoludur

Yargılamanın yenilenmesinin özellikleri:

• Olağanüstü kanun yoludur.
• Bu yola başvurulacak kararın maddi anlamda kesin hüküm oluşturması gerekir.
• Hükmü icrasını durdurmaz.

Yargılamasın Yenilenmesi Nedenleri Nelerdir?

Yargılamanın yenilenmesi nedenleri:

• Mahkemenin kanuna uygun olarak oluşmamış olması,
• Davaya bakması yasak olan yahut hakkındaki ret talebi, merciince kesin olarak kabul edilen hâkimin karar vermiş veya karara katılmış bulunması,
• Vekil veya temsilci olmayan kimselerin huzuruyla davanın görülmüş ve karara bağlanmış olması,
• Yargılama sırasında, aleyhine hüküm verilen tarafın elinde olmayan nedenlerle elde edilemeyen bir belgenin, kararın verilmesinden sonra ele geçirilmiş olması,
• Karara esas alınan senedin sahteliğine karar verilmiş veya senedin sahte olduğunun mahkeme veya resmî makam önünde ikrar edilmiş olması,
• İfadesi karara esas alınan tanığın, karardan sonra yalan tanıklık yaptığının sabit olması,
• Bilirkişi veya tercümanın, hükme esas alınan husus hakkında kasten gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun sabit olması,
• Lehine karar verilen tarafın, karara esas alınan yemini yalan yere ettiğinin, ikrar veya yazılı delille sabit olması,
• Karara esas alınan bir hükmün, kesinleşmiş başka bir hükümle ortadan kalkmış olması,
• Lehine karar verilen tarafın, karara tesir eden hileli bir davranışta bulunmuş olması,
• Bir dava sonunda verilen hükmün kesinleşmesinden sonra tarafları, konusu ve sebebi aynı olan ikinci davada, öncekine aykırı bir hüküm verilmiş ve bu hükmün de kesinleşmiş olması,
• Kararın, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya karar aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi.

Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN