Taşıyıcının Tazminat Yükümlülüğü

Taşıyıcının tazminat yükümlülüğü; taşıyıcının taşımada ortaya çıkan zıya ve hasar ile gecikme nedeniyle sorumlu olması ve taşıyıcının sorumluluktan kurtulmada TTK’da öngörülmüş sebepleri ispatlayamaması halinde ortaya çıkar.

Tazminat, TTK açısından kural olarak, taşıma sözleşmesinde taşımayı gerçekleştirme yükümlülüğü bakımından alacaklı olan gönderen veya gönderilenin menfaatinin karşılanmaması yüzünden uğradıkları zararın tazminini içerir.

Taşıyıcı, taşımı işini gereği gibi yerine getirseydi, gönderen veya gönderilenin malvarlığındaki ulaşılacak değer ile zarardan sonraki malvarlığı değeri arasındaki fark karşılanmaktadır. Bu değer farkına müspet zarar denmektedir.

Tazminat Neye Göre Belirlenir?

Tazminat miktarının belirlenmesi; ziya, hasar veya gecikme halinde farklılık göstermektedir.

Tazminatın Zıya Halinde Belirlenmesi

TTK m. 880/1 uyarınca, taşıyıcı eşyanın tamamen veya kısmen ziyanından dolayı tazminat ödemekle sorumlu tutulduğu takdirde, bu tazminat eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki değerine göre belirlenir.

Eşyanın değeri, piyasa fiyatına göre, bu yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre belirlenir. Bu hesaplamanın yapılması için eşyanın tür ve niteliğinin belli olması gerekmektedir.

TTK m. 880/3, eşyanın piyasa fiyatı açısından bir karine koymuştur. Türk Ticaret Kanunu’nun 880/3. Maddesine göre, “Eşyanın değeri piyasa fiyatına göre, bu yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre tayin edilir. Eşya, taşımak üzere teslimden hemen önce satılmışsa, satıcının faturasında taşıma giderleri mahsup edilerek gösterilen satış bedelinin piyasa fiyatı olduğu varsayılır.”Buna göre, eşya taşınmak üzere teslimden hemen önce satılmış ise, satıcının faturasında taşıma giderleri mahsup edilerek gösterilen satış bedelinin piyasa fiyatı olduğu varsayılacaktır.

Yukarıda belirtilen karinenin aksi ispat edilebilir. Taraflardan her biri karinenin aksine, eşyanın gerçek piyasa fiyatını ortaya koyarak ispat edebilecektir.

Piyasa Değeri Tespit Edilemiyorsa Ne Olur?

Piyasa değeri tespit edilemiyorsa, taşıyıcı tarafından taşınmak üzere teslim alınan mahal ve zamandaki gerçek değerinin bulunması için eşyanın türü ve niteliğine bakılarak da piyasa fiyatı ortaya çıkartılabilir.

Piyasa fiyatı hesaplanırken, ambalajlama gönderen tarafından yapıldığı takdirde bu ambalajlama masrafları ve varsa yükleme masrafları da, piyasa fiyatına dahil edilmelidir.

Birden Fazla Piyasa Fiyatı Olursa Ne Olur?

Ticari hayatta, ticari nitelikteki eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığı yerde birden fazla piyasa fiyatı olabilir. Bu eşyanın standardına göre ortaya çıkar.

Böyle bir durumda, piyasa fiyatı tazminat talebinde bulunan bakımından zıya ve hasara uğrayan eşyanın ticari standardına göre satış fiyatı olarak belirlenecektir

Tazminatın Hasar Halinde Belirlenmesi

Hasar, eşyanın maddi değerinin düşmesine neden olan her türlü kötüleşme olup sadece taşıma esnasında borca rayicinin düşmesi veya mevsime göre değerinin azalması olarak kabul edilmemelidir.

Eşya hasara uğradığında, TTK m. 880/2’ye göre eşyanın taşıyıcı tarafından taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız olan değeri ile hasar oluştuktan sonra elde kalan eşyanın değeri arasındaki fark tazmin edilecektir.

Eşyanın değeri, piyasa değeri veya cari değeri olarak alınacaktır.

Hasar uğramış eştada eşyanın taşıyıcıya teslim edildiği yerdeki değeri ele aldıktan sonra, eşyanın hasarlı haldeki değeri, kural olarak onun hasralı olarak satışın sonunda, satış masraflarının düşülmesiyle elde edilecek meblağdır.

Hasarın saptanmasındaki ilke nedeniyle tamiri mümkün eşyada tamir için yapılan masraflar hesaplamada dikkate alınmaz. Hasar halindeki tazminatta kar kaybı da hesaplanmaz.

Taşıyıcı, hasara yol açan olayı ispatlamadıkça sorumlu tutulmalıdır.

Hasar durumunda, hesaplanan tazminatta taşıyıcının sorumluluğu yanında, gönderen veya gönderilenin davranışının zararın meydan gelmesine etki etmesi söz konusu olursa, tazminatın münasip surette indirilmesi gerçekleşecektir.

Eşya Zararı Dışındaki Diğer Giderlerin Tazmini

Türk Ticaret Kanunu’nun 881. Maddesine göre, “taşıyıcı, eşyanın zıyaı veya hasarı hâlinde, 880 inci madde uyarınca ödenmesi gereken tazminattan başka, zararın saptanması için yapılması zorunlu olan giderleri de tazminle yükümlüdür.”

Bu doğrultuda tazminat talebinde bulunan hak sahibi, zararın tespiti bakımından mahkeme, ekspertiz, zararı saptama konusunda uzman kuruluş giderleri olarak sayabileceğimiz giderleri tazminat talebiyle birlikte isteyebilir. Söz konusu giderler için, ödeme tarihten itibaren faiz de isteme hakkına sahip olacaktır.

Tazminatın Gecikme Halinde Belirlenmesi

Taşınan eşyanın gecikmesi sonucu, TTK m. 875/3’e göre zarar olmasa bile taşıyıcının ücret hakkından indirim yapılması gerekir. Taşıyıcı eşyanın gecikmesine bağlı olarak, taşıma ücretinden yapılan kesinti ile gecikmeye karşı bir tazmin yükümlülüğü altına girmektedir.

Gecikmeden taşıyıcının sorumluluğu, gecikme boyutuna göre taşıma ücretinin tamamen ortadan kalmasına yol açabileceği gibi, tüm taşıma ücreti ortadan kalkmasına karşın daha fazla bir gecikme nedeniyle, taşıma ücretinin üç katına kadar da taşıyıcı tarafından bu gecikmeye karşılamak için ödeme yapılması da söz konusu olabilir.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN