Zamanaşımı Nedir? Ne Anlama Gelir?

Zamanaşımı, kazandırıcı zamanaşımı ve düşürücü zamanaşımı olmak üzere ikiye ayrılır.

Kazandırıcı zamanaşımı, bir ayni hakkın belirli bir şartın gerçekleşmesi ve belli sürelerin tamamlanması üzerine edinilmesi olarak tanımlanabilir. Bu kapsamda zamanaşımı iyi niyet kuralı ve eşya hukukunun konusuna girmektedir.

Düşürücü zamanaşımı, borçlar hukukunun konusunu oluşturur. Düşürücü zamanaşımı, alacak hakkının belli bir süre içerisinde talep edilmemesi ile yaptırımının ortadan kalkması ve bu şekilde alacak hakkının karşılığını oluşturan borcun eksik borca dönüşmesidir.

Zamanaşımının amacı, alacaklıyı muaccel borcunu takip etmeye yöneltmesidir. Bu kapsamda alacaklı, muaccel borç için bir an evvel borçluyu zorlamak üzere hareket etmekle yükümlüdür. Aksi durumun varlığında aradan uzun süre geçtiğinde alacaklı borçluyu zorlama hakkını kaybeder.

Zamanaşımının Hak Düşürücü Süreden Farkı Nedir?

Alacağa karşılık gelen borcun eksik borca dönüşmesini doğuran zamanaşımı düşürücü zamanaşımı olarak nitelendirilir.

Zamanaşımı borcu eksik borca çevirir, alacak hakları zamanaşımına tabidir, sadece borçlu tarafından ileri sürülebilir, hakim tarafından re’sen dikkate alınması mümkün değildir, itiraz teşkil eder, kamu düzenine ilişkin değildir, durur ve kesilir. Ancak hak düşürücü sürede durum tam tersi nitelik taşır.

Zamanaşımına Uğramış Borcun Özellikleri Nelerdir?

Zamanaşımına uğramış borç eksik borçtur.

Bu kapsamda borçlunun zamanaşımına uğramış olan borcun ifasının talep edilmesi durumunda borcun zamanaşımına uğradığını ileri sürebilme hakkı vardır. Borçlunun borcun zamanaşımına uğradığını bilerek ya da bilmeyerek ifa etmesi halinde verilen şeyin sebepsiz zenginleşmeye konu olabilmesi söz konusu değildir.

Türk Borçlar Kanunu’nun 161. maddesi gereğince borcun zamanaşımına uğraması sonrasında ileri sürüşmesi def’i teşkil eder. Kural olarak def’i nin ileri sürülmedikçe hakim tarafından re’sen gözetilmesi mümkün değildir.

Zamanaşımının ileri sürülmesi hakkın kötüye kullanılması teşkil etmez.

Rehinle Temin Edilen Alacaklarda Zamanaşımı

Alacak hakları bakımından zamanaşımı söz konusudur. Ancak mutlak haklar ile mutlak haklar grubuna dahil olan ve sınırlı ayni hak teşkil eden rehin haklarının zamanaşımına uğraması söz konusu olmaz.

Alacağın ipotek ile teminat altına alındığı durumda söz konusu alacak ipotek hakkı deva ettiği sürece zamanaşımına uğramaz.

Zamanaşımı Süreleri, Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı ve Zamanaşımının Hesaplanması

Zamanaşımı süreleri, zamanaşımı süresinin başlangıcı ve zamanaşımının hesaplanması aşağıdaki gibidir.

Zamanaşımı Süreleri

Alacaklar için zamanaşımı süresi söz konusudur.

Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabidir. Bu hüküm Türk Borçlar Kanununda düzenlenmiştir.

Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı

Zamanaşımı, alacağın muaccel olmasıyla işlemeye başlar.

Alacağın muaccel olmasının bir bildirime bağlı olduğu hâllerde, zamanaşımı bu bildirimin yapılabileceği günden işlemeye başlar.

Zamanaşımının Hesaplanması

Zamanaşımının hesaplanması Türk Borçlar Kanunu’nun 151. maddesinde “Süreler hesaplanırken zamanaşımının başladığı gün sayılmaz ve zamanaşımı ancak sürenin son günü de hak kullanılmaksızın geçince gerçekleşmiş olur. Zamanaşımı sürelerinin hesaplanmasında da, borçların ifasındaki sürelerin hesaplanmasına ilişkin hükümler uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Zamanaşımı hesaplanırken borcun muaccel olduğu tarihe bakılır. Belli bir günde ifa edilecek borçlarda zaman aşımı ertesi günden itibaren, belli bir süre içerisinde ifade edecek borçlarda ise zaman aşımı bu sürede olduktan sonraki ertesi günden itibaren işlemeye başlar.

Alacaklı, zamanaşımı süresi içinde borçlu aleyhine borcun ifası için harekete geçmekle yükümlüdür. En son zaman aşımı süresinin son gününde dava açılmaz ise icraya başvuru olmazsa alacak hakkı zaman aşımına uğrar. Bu kapsamda zaman aşımı süresi hesaplanırken, tatil günü olmasına bakılmaksızın bütün günler sayılır.

Zamanaşımının Durması ve Kesilmesi

Kanun koyucu belli durumlarda zaman aşımı süresinin işlemeyeceğini kabul etmiştir. Zamanaşımının dolması alacaklının zararındandır ve bu sebeple hem zaman aşımının durmasında hem zaman aşımını kesilmesinde kanun koyucu alacaklının menfaatini korur.

Zamanaşımından Vazgeçme

Zamanaşımından önceden vazgeçilmesi mümkün değildir. Bu kapsamda öncelikle vazgeçilemeyen zaman aşımı süresinin hükmün düzenlediği ayrımda geçen zaman aşımı süresiyle sınırlı olmadığı kabul edilmektedir.

Borçlunun belli bir süre içinde zaman aşımından vazgeçmesi mümkündür. Zaman aşımından vazgeçmenin geçerli olduğu haller açısından boşluğun en fazla 10 yıl için zaman aşımını ileri sürmekten vazgeçebileceği kabul edilir.

Zamanaşımından vazgeçme mahkeme önünde beyanla yapılabilir ya da mahkeme dışında yapılmış olabilir. Bu çerçevede açık veya örtülü olabilmesi mümkündür. Zaman aşımından vazgeçme kişisel bir durumdur. Müteselsil borçlulardan birinin zaman aşımından vazgeçmesi, diğer borçlular hakkında bölünemeyen borçlulardan. Borçlulardan birinin zaman aşımından vazgeçmesi, diğer borçlular hakkında asıl borçlunun zaman aşımından vazgeçmesi, kefil hakkında hüküm ifade etmez ve bu şahıslara karşı ileri sürülebilmesi mümkün değildir.

Zamanaşımının Dolmasının Hükümleri

Zamanaşımının dolması borcun sona ermesi sonucunu doğurmaz. Zaman aşımının dolmasıyla birlikte borç eksik borç haline gelir.

Bu kapsamda borçlu isterse borcunu ifa etmeyebilir. Zaman aşımı ileri sürülme dedikçe hakim tarafından re sen dikkate alınması mümkün değildir. Asıl alacak zaman aşımına uğrayınca yan haklar da zaman aşımına uğrar.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK