Koşula Bağlı Borçlar

Koşula bağlı borçlar Türk Borçlar Kanunu’nun 170 ile 176. maddeleri arasında hükme bağlanmıştır.

Bir hukuki işlemin koşula bağlanması ilgili işlemin varlığının ya da hukuki sonuçlarının gerçekleşeceği kesin olmayan gelecekteki bir olaya bağlanması durumudur.

Koşulun Türleri Nelerdir?

Koşulun türleri;

• Geciktirici koşul – bozucu koşul,
• Tesadüfi koşul – iradi koşul – karma koşul,
• Olumlu koşul – olumsuz koşul olmak üzere 3 ana başlığa ayrılır.

Geciktirici Koşul – Bozucu Koşul

Geciktirici koşul, tarafların bir işlemin hüküm ve sonuç doğurmasını gerçekleşeceği belli olmayan bir olaya bağlamaları halinde ilgili olan koşuldur.

Bozucu koşul ise tarafların yapmış olduğu bir sözleşmenin ortadan kalkmasını gerçekleşeceği belli olmayan bir olaya bağlamaları halinde ilgili olan koşuldur.

Tesadüfi Koşul – İradi Koşul – Karma Koşul

Tesadüfi koşul, koşulun gerçekleşmesinin tesadüf teşkil eden bir olay olması halinde ilgili olan koşula verilen addır.

İradi koşul, hukuki işlemin tarafının ya da taraflarından birinin iradesi ile karar vereceği durumun söz konusu olduğu hallerdir.

Karma koşul ise koşul olarak belirlenen durum iradesine bir üçüncü kişinin iradesinin ve bir tesadüfün eklenmesinin gerektirdiği koşuldur.

Olumlu Koşul – Olumsuz Koşul

Olumlu koşul, taraflar arasında yapılan hukuki işlemlerde bir şeyin olması, yapılması gerçekleşmesinin kararlaştırıldığı durumda ilgili olan koşuldur.

Olumsuz koşul, tarafların bir şeyin olmamasını, yapılmamasını, gerçekleşmemesinin koşul olarak belirlendiği durumdur.

Koşula Bağlanamayan İşlemler

Kural olarak bütün hukuki işlemlerin koşula bağlanabilmesi mümkündür. Ancak bu kural mutlak değildir. Koşula bağlanamayan işlemler aşağıdaki gibidir.

Evlenme, boşanma, tanıma, mirasın reddi, tescil, yenilik doğuran haklar

Yasak Koşullar

Hukuka aykırı ya da ahlaka aykırı bir eylemin ya da ihmal teşkil eden bir davranışın koşul olarak belirlenmesi halinde hem koşul hem de koşula bağlanmış olan işlem geçersiz olarak kabul edilir.

Anlamsız ya da Rahatsız Edici Koşullar

Bir hukuki işlemin anlamsız ya da rahatsız edici bir koşula bağlanması durumunda işlemin ya da koşulun geçerli olup olmayacağı Türk borçlar kanununda hükme bağlanmıştır. Hukuki işlemin bu tür bir koşula bağlanması durumunda öncelikli olarak bir şaka beyanının varlığına bakılmalıdır. Şaka beyanı var ise işlem herhangi bir hüküm ve sonuç doğurmaz.

Geciktirici Koşul Nedir?

Geciktirici koşula bağlı işlem, bütün hüküm ve sonuçları koşulun gerçekleşmesine bağlanmış olan hukuki işlemler olarak nitelendirilir. Bu kapsamda koşula bağlı olmayan bir işlemde ne oluyorsa geciktirici koşula bağlı işlemde de koşul gerçekleşince ilgili hüküm ve sonuçlar doğar.

Taraflardan herhangi birinin tek taraflı olarak işlemden vazgeçebilmesi mümkün değildir. Sözleşme koşulunun gerçekleştiği andan itibaren hüküm ve sonuç doğurur. Böylelikle borç muaccel olur ve zamanaşımı işlemeye başlar. Koşulun gerçekleşmeyeceğinin kesinleşmiş olduğu durumda ise işlem ortadan kalkar. Eğer ki koşulun gerçekleşip gerçekleşmeyeceği belli değilse işlem hükümleri askıdadır.

Geciktirici Koşulun Hüküm ve Sonuçları

Geciktirici koşulun hüküm ve sonuçları Türk Borçlar Kanunu’nun 170, 171, 172, 174 ve 175/1. Maddelerinde hükme bağlanmıştır.

Bir sözleşmenin hüküm ifade etmesi, gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir olguya bırakılmışsa, sözleşme geciktirici koşula bağlanmış olur. Aksi kararlaştırılmamışsa, geciktirici koşula bağlı sözleşme, ancak koşulun gerçekleştiği andan başlayarak hüküm ifade eder.

Koşul gerçekleşinceye kadar borçlu, borcun gereği gibi ifasını engelleyecek her türlü davranıştan kaçınmakla yükümlüdür. Koşula bağlı hakkı tehlikeye düşürülen alacaklı, alacağı koşula bağlı olmayan alacaklıların haklarını korumak üzere başvurabilecekleri önlemleri alabilir. Koşulun gerçekleşmesinden önce yapılan tasarruflar, koşulun hükümlerini zedelediği oranda geçersiz olur.

Koşul gerçekleşinceye kadar borçlu, borcun gereği gibi ifasını engelleyecek her türlü davranıştan kaçınmakla yükümlüdür. Koşula bağlı hakkı tehlikeye düşürülen alacaklı, alacağı koşula bağlı olmayan alacaklıların haklarını korumak üzere başvurabilecekleri önlemleri alabilir. Koşulun gerçekleşmesinden önce yapılan tasarruflar, koşulun hükümlerini zedelediği oranda geçersiz olur.

Koşul, taraflardan birinin bizzat yerine getirmesi gerekli bir davranış değilse, o tarafın ölümü hâlinde mirasçısı onun yerine geçebilir.

Taraflardan biri, koşulun gerçekleşmesini dürüstlük kurallarına aykırı biçimde sağlarsa, koşul gerçekleşmemiş sayılır.

Bozucu Koşul Nedir?

Sona ermesi önceden gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir olguya bırakılan sözleşme, bozucu koşula bağlanmış olarak kabul edilir. Bozucu koşula bağlanmış sözleşmenin hükümleri, koşulun gerçekleştiği anda ortadan kalkar. Aksi kararlaştırılmadığı sürece ya da işin niteliğinden anlaşılmadıkça sona ermenin, geçmişe etkili olması mümkün değildir.

Taraflardan birinin ölümü durumunda mirasçının onun yerine geçmesine ilişkin Türk Borçlar Kanunu’nun 174. Maddesinde düzenlenmiş olan hükmü bozucu koşul bakımından da uygulanır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK