Bağlanma Parası, Cayma Parası ve Ceza Koşulu
Bağlanma parası, cayma parası ve ceza koşulu kavramlarını aşağıdaki gibi açıklayabilmemiz mümkündür.
Bağlanma Parası Nedir?
Bağlanma parası Türk Borçlar Kanunu’nun 177. Maddesinde düzenlenmiş olup sözleşme yapılırken taraflardan birinin karşı tarafa sözleşmenin yapıldığının kanıtı olarak verilen paradır.
Gündelik hayatta kaparo olarak adlandırılır. Aksine bir sözleşme kurulmadığı takdirde bağlanma parası asıl alacaktan düşülür.
Cayma Parası Nedir?
Cayma parası Türk Borçlar Kanunu’nun 178. Maddesinde hükme bağlanmıştır. Cayma parası, sözleşmenin yapıldığı esnada sözleşmeden cayabilmek için verilen bir tür tazminattır.
Cayma parası kararlaştırılmışsa, taraflardan her biri sözleşmeden caymaya yetkili sayılır; bu durumda parayı vermiş olan cayarsa verdiğini bırakır; almış olan cayarsa aldığının iki katını geri verir. Sözleşmenin ifa edildiği durumda cayma parası iade edilir ya da son ödemelere mahsup edilir.
Ceza Koşulu
Ceza koşulunda kastedilen ceza, tarafların borcun hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesine borca aykırı davranıştan önce bağladıkları miktarı aşabilen bir tür tazminattır. Ceza koşulu ise söz konusu bu cezaya ilişkin mutabakattır.
Borçlunun borcun gerektiği gibi ifa edilmemesinde kusurunun bulunmadığını ispatladığı durumda cezayı ödemekten kurtulur. Ceza koşulu esas sözleşmede ya da daha sonra yapılacak farklı bir sözleşme ile kararlaştırılabilir. Sonradan kararlaştırıldığı durumda asıl sözleşmenin şekline uyulmalıdır. Ceza para ya da farklı bir edim olabilir. Ceza koşulunda ceza, asıl borca bağlı bir yan edimdir.
Ceza ile İfa Arasındaki İlişki
Ceza koşulunun kararlaştırıldığı hallerde alacaklının talep hakkına sahip olduğu ceza, borcun gerektiği gibi ifa edilmemesi durumunda talep edilmesi mümkün olan hususların alternatifi olabilir ya da bu taleplere eklenmiş olabilir.
Seçimlik Ceza Koşulu ile İfaya Eklenen Ceza Koşulu
Seçimlik ceza koşulunda alacaklı, ceza gerektiren borca aykırı davranışın gerçekleştirilmesi ile borca aykırı davranışa kanunen bağlanan sonuçları ya da cezanın ödenmemesini talep etme konusunda seçim hakkına sahiptir.
Alacaklının hakkından daha önceden vazgeçtiği durumda ifayı cezaya ilişkin hakkını saklı tutmadan kabul ederse cezayı istemekten vazgeçmiş olarak kabul edilir.
Dönme veya Fesih Cezası ve Bu Cezanın Ceza Koşulu ile Cayma Parasından Farkı
Dönme sözleşmenin sürekli edim borcu içermesi halinde fesih cezası, borçluya kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeden dönme ve yerine göre sözleşmeyi feshetme hakkı veren ceza türüdür.
Dönme cezası ile cayma parası birbirinden farklı kavramlardır. Cayma parası sözleşme kurulurken verilir. Dönme cezası ise sözleşmeden dönüldüğü ya da sözleşme feshedildiği durumda ödenir. Ayrıca cayma parasını veren taraf ileride sözleşmeyi ortadan kaldırmadığında cayma parası iade edilir. Dönme cezasında borçlunun bu hakkını kullanmadığı durumda herhangi bir meblağ ödenmesi söz konusu olmaz.
Ceza ile Zarar Arasındaki İlişki
Ceza koşulunda alacaklı borcun gerektiği gibi ifa edilmemesi sebebiyle bir zarara uğramamış olsa dahi borçlu ceza koşulunu ifa ile yükümlü olur. Alacaklının uğradığı zararın ceza koşulunu aşması durumunda alacaklının borçlunun kusurunu ispat etmek şartı ile ceza koşulu ile karşılanmayan zararın tazminini isteyebilme hakkı vardır.
Böyle bir durumun varlığında ispat yükü alacaklıya aittir. Alacaklı yalnızca cezayı talep ediyor ise borçlunun kusurunu ispat etmesi şartı aranmaz. Bu durumda borçlu Türk Borçlar Kanunu m. 112 kapsamında kusurlu olarak kabul edilir. Borca aykırı davranış sebebiyle uğranılan zararın cezayı aştığı durumda cezanın türü önem arz etmez.
Cezanın Miktarı ve İndirilmesi
Taraflar, cezanın miktarını serbestçe belirleyebilirler. Cezanın aşırı yüksek olduğu durumda borçlunun cezanın indirilmesini talep edebilme hakkı vardır. Ayrıca borçlu bunu talep etmese dahi hakimin aşırı yüksek bulduğu cezayı re’sen indirebilme yetkisi vardır.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK
