Denetleyici ve Düzenleyici Kurumlar Nelerdir?

Düzenleyici ve denetleyici kurumlar Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkmıştır. Şu anda da Amerika’da farklı alanlarda 50’den fazla düzenleyici ve denetleyici kurum mevcuttur.

Düzenleyici ve denetleyici kurumların ortaya çıkmasının temel faktörleri piyasada oluşan tekelci girişimler, tüketicilerin üretilen mallar hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması, adil olmayan rekabetin geliştireceği sakıncalar ve işçi ve işçi-işveren ilişkisinde eşit olmayan pazarlık gücüdür. Düzenleyici ve denetleyici kurumlar ayrıca Kara Avrupa’sı ülkelerinde de bağımsız olarak 1970’ci yıllarda ortaya çıkmıştır.

Bu kurumların ortaya çıkmasındaki temel amaç; üst kurumların oluşturulmasında, ekonomik güç odakları karşısında temel hak ve özgürlükler ile piyasa mekanizmalarının daha düzenli işleyişini, bunların baskı ve etkileri olmadan sağlama ve güvence altına almadır.

Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Özellikleri Nelerdir?

Düzenleyici ve denetleyici kurumların özellikleri aşağıda sayılmıştır:

• İdari vesayet denetimi altında olmaları,
• Ayrı bir kamu tüzel kişiliğine sahip olmaları,
• Başkan ve üyelerin cumhurbaşkanı tarafından atanması,
• Düzenleme yetkilerinin bulunması,
• Kendi bütçe ve gelirlerinin olması,
• Yaptırım uygulama yetkisine sahip olması,
• Sayıştay denetimine ve kamu ihale kanunlarına tabi tutulmaları.

Türkiye’deki Denetleyici ve Düzenleyici Kurumlar Nelerdir?

Türkiye’deki denetleyici ve düzenleyici kurumlar;

• Rekabet kurumu,
• Radyo ve televizyon üst kurulu,
• Sermaye piyasası kurulu,
• Bankacılık düzenleme ve denetleme kurulu,
• Enerji piyasası düzenleme kurumu,
• Bilgi teknolojileri ve iletişim kurumu,
• Kamu ihale kurumu,
• Kamu gözetimi muhasebe ve denetim standartları kurumu,
• Kişisel verileri koruma kurumu,
• Nükleer düzenleme kurumu,
• Sigortacılık ve özel emeklilik düzenleme ve denetleme kurumudur.

Rekabet Kurumu

Rekabet kurumunun temel görevi, mal ve hizmet piyasalarında ve bu piyasalarda faaliyet gösteren her türlü teşebbüsün aralarında yaptığı rekabeti engelleyici, bozucu, kısıtlayıcı anlaşma, uygulama ve kararlar ile piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını ve rekabeti azaltacak birleşme ve devralma niteliğindeki her türlü hukuki işlem ve davranışları, rekabetin korunmasına yönelik tedbir, tespit, düzenleme ve denetleme ilişkin işlemleri yerine getirmektir.

Rekabet Kurumu Ticaret Bakanlığı ile ilişkili bir kurumdur. Rekabet Kurumu’nun merkezi Ankara’dadır. Ayrıca bu kurum idari ve mali açıdan özerktir ve görevlerini yaparken bağımsızdırlar. Rekabet kurumunun 7 adet üyesi vardır. Söz konusu bu üyeler başkan, ikinci başkan ve cumhurbaşkanı tarafından atanan diğer üyelerden oluşmaktadır. Ayrıca rekabet kurumunda ortaya çıkacak kurul işlemlerine karşı olan uyuşmazlıklarda idare mahkemeleri görevlidir.

Radyo ve Televizyon Kurulu 

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Radyo-televizyon üst kurulunun temel kurulma amacı, radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetleri sektörünü düzenlemek ve denetlemektir.

 Radyo ve televizyon üst kurulunun malları devlet malındır. Haczedilebilmesi mümkün değildir. Hükümet ile olan ilişkilerini cumhurbaşkanı ya da cumhurbaşkanının görevlendireceği cumhurbaşkanı yardımcısı ya da bakan aracılığıyla yürütür. Ayrıca sayıştay denetimine de tabi tutulur. Radyo ve televizyon üst kurulu kültür ve turizm bakanlığı ile ilişkilidir.

 Radyo ve televizyon üst kurulu üyesi olabilmek için en az 4 yıllık yüksek öğrenim görme, meslekleri ile ilgili konularda kamu kurum ve kuruluşları ya da özel kuruluşlarda en az 10 yıl süreli görev yapma, mesleki açıdan yeterli bilgiye, deneyime ve devlet memuru olma niteliğine sahip olma, 30 yaşını doldurmuş olma ve mecliste grubu bulunan siyasi partilerin gösterecek kişiler arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilme şartları aranmaktadır.

 Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun idari ve mali özerkliği vardır, tarafsızdır ve kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Radyo-televizyon üst kurulunun üyelerinin görev süresi 6 yıldır. Üst kurul tam gün esasına göre çalışır haftada en az 1 defa olmak üzere en az 5 üyenin hazır bulunmasıyla toplanır ve en az 5 üyenin aynı yöndeki oyuyla karar alınır. Ayrıca çekimsel oy kullanılabilmesi de mümkün değildir.

Sermaye Piyasası Kurulu 

Sermaye Piyasası Kurulu’nun temel görevleri kanunda belirtilen sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi ortamda işleyişinin ve gelişiminin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesini sağlamadır.

Sermaye Piyasası Kurulu, kamu tüzel kişiliğe, idari ve mali özerkliğe sahiptir. Kurulun merkezi İstanbul’dadır ve Hazine ve Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu

Bankacılık, düzenleme ve denetleme kurumu, tasarruf sahiplerinin haklarını ve bankaların düzenli ve emin bir şekilde çalışmasını tehlikeye sokabilecek ve ekonomide önemli zarar doğurabilecek her türlü işlem ve uygulamaları engellemek, kredi sistemlerinin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak, amacıyla gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamakla görevlidir.

 Bankacılık düzenleme ve denetleme kurumunun idari ve mali özerkliği ve ayrı bir kamu düzen kişiliği vardır. Ve bu kurumun merkezi yine İstanbul’da yer alır. Bankacılık düzenleme ve denetleme kurulunun sektörle ilgili işlemlerine karşı idare mahkemeleri görevlidir. 

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, tüzel kişilerin yetkili olduğu faaliyetlere ve bu faaliyetlerden kaynaklanan hak ve hükümlülüklerini tanımlayan kurul onaylı lisansların verilmesinden, işletme hakkı devri kapsamındaki mevcut sözleşmelerin kamu hükümlerine göre düzenlenmesinden, piyasa performansının izlenmesinden, performans standartlarının ve dağıtım ve müşteri hizmetleri yönetmeliklerin oluşturulmasından, kanunda yer alan fiyatlandırma esaslarını tespit etmekten tadilinden ve piyasa ihtiyaçlarını dikkate alarak serbest olmayan tüketicilere yapılan elektrik satışında uygulanacak fiyatlandırma esaslarını tespit etmekten sorumludur.

Yine bu kurumunda idari ve mali özerkliği ve ayrı bir kamu tüzel kişiliği vardır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun merkezi Ankara’da yer alır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilişkilidir.

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu 

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu telekomünikasyon alanında gerekli planları hazırlamak, ulaştırma ve ad yapı bakanlığına sunmak, ilgili diğer kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerinin bu konudaki faaliyetlerine nezaret etmek, ücret tarifeleri ve sözleşme hükümlerine teknik konularla alakalı genel ölçütleri belirlemek, tarifeleri incelemek, gerekenleri onaylamak, bunların uygulanmasını izlemek gibi görevlilere sahiptir.

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu İdari ve Mali özerkliği ayrı bir kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile ilişkilidir. Ayrıca üyeleri kurul başkanı, ikinci başkan ve cumhurbaşkanı tarafından atanan üyelerden oluşur.

Kamu İhale Kurumu

Kamu İhale Kurumu’nun temel görevi 4734 sayılı kamu ihale kanunu ile verilen görevleri yerine getirmektir. Tüzel kişiliğe sahip, idari ve mali özerkliğe sahiptir. Kamu ihale kurumu Hazine ve Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir. Merkezi Ankara’da yer alır. Toplam 9 üyeden oluşur.

Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu 

Kamu gözetimi muhasebe ve denetim standartları kurumu uluslararası standartlarla uyumlu Türkiye muhasebe standartlarını oluşturmak ve yayınlamak bağımsız denetim ve uygulama birliğine gerekli güveni ve kaliteyi sağlamak, denetim standartlarını belirlemek, bağımsız denetçi ve bağımsız denetim kuruluşlarını yetkilendirmek ve bunların faaliyetlerini denetlemek ve bağımsız denetim alanında kamu gözetimi yapma amacıyla kurulmuştur.

Kamu tüzel kişiliğine ve idari özerkliğe sahiptir. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir. 9 üyeden oluşmaktadır. Bu üyeler başkan, ikinci başkan ve cumhurbaşkanı tarafından atanan diğer üyelerdir.

Kişisel Verileri Koruma Kurumu 

Kişisel Verileri Koruma Kurumu’nun görevleri görev alanına ilişkin uygulamaları ve mevzuattaki gelişmeleri takip etmek, değerlendirme ve önerilerde bulunmak, araştırma ve incelemeler yapmak ya da yaptırmak, ihtiyaç duyulması halinde görev alanına giren konularda kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, meslek örgütleri ya da üniversitelerle iş birliği yapmak, kişisel verilerle ilgili uluslararası gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek, görev alanına giren konularda uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapmak, toplantılara katılmak ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmektir.

5 üyesi Türkiye Büyük Millet Meclisi, 4 üyesi Cumhurbaşkanı tarafından seçilen kişiler olmak üzere toplam 9 üyeden oluşmaktadır.

Nükleer Düzenleme Kurumu 

Nükleer Düzenleme Kurumu’nun temel görevleri nükleer enerji ve radyasyonun kullanımının düzenleyici kontrolü, ve nükleer faaliyet ve radyasyon kullanımı sırasında çalışanların, halkın, çevrenin ve gelecek nesillerin radyasyonun olası zararlarının etkisinden korunmasına yönelik görevler yürütmektir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilişkili bir kurumdur. Bir başkan, ikinci başkan, ve Cumhurbaşkanı tarafından atanan 5 üyeden oluşmaktadır.

Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu 

Sigortacılık ve özel emeklilik düzenleme ve denetleme kurumunun kurulma amacı, sigortacılık ve özel emeklilikle ilgili mevzuatı hazırlamak ve uygulamak, ülke sigortacılığının ve özel emeklilik uygulamalarının gelişmesini sağlamak, sigortalıların ve katılımcıların korunması için tedbirler almak, sigortacılık ve özel emeklilik alanında faaliyet gösteren kişi ve kuruluşlarla alakalı inceleme, denetleme ve soruşturma işlerini yerine getirmektir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir. Başkan, ikinci başkan ve cumhurbaşkanı tarafından atanan 5 üyeden oluşmaktadır. Ayrıca merkezi İstanbul’da yer almaktadır.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN