Kullanım Ödüncü (Ariyet) Sözleşmesi

Kullanım ödüncü sözleşmesi BK m.379 uyarınca ödünç verenin bir şeyin karşılıksız olarak kullanılmasını ödünç alana bırakmayı ve ödünç alanın da o şeyi kullandıktan sonra geri vermeyi üstlendiği sözleşmedir şeklinde tanımlamaktadır.

Kullanma ödüncü (ariyet) karşılıksız bir sözleşmedir. Kullanım ödüncü konusu şey, ödünç alana karşılıksız olarak, kullanmak üzere verilmekte ve sözleşme süresi sonunda kullanım ödüncü veren kişiye (malın asıl sahibine) geri verilmektedir.

Kullanım ödüncü sözleşmesi şarta bağlanabilir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Konusu

Kullanım ödüncü sözleşmesinin konusu taşınır, taşınmaz şeyler olabileceği gibi bir hakkın kullanılması da ödünç sözleşmesinin konusu olabilmektedir.

Örneğin bir patent hakkı veya marka hakkının kullanımı belli bir süre ödünç verilebilir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Kullanım ödüncü sözleşmesi rızai bir sözleşmedir.

Kullanım ödüncü sözleşmesinin meydana gelebilmesi için belli bir şey üzerinde anlaşma sağlanması, hata, hile, tehdit gibi iradeyi sakatlayan sebeplerden birinin mevcut olmaması gerekmektedir.

Tarafların iradelerinin aynı şey üzerinde birleşmesi sözleşmenin kurulması için yeterli olup o şeyin zilyetliğinin devredilmesi şart olmadığı gibi kullanma ödüncü verenin sözleşmenin konusunu teşkil eden şeyin maliki olması da şart değildir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinde Şekil Şartı

Kullanım ödüncü sözleşmesi için özel bir şekil şartı öngörülmemiştir.

Sözleşme konusu ister taşınır ister taşınmaz bir mal olsun geçerli olarak yapılabilmesi için herhangi bir geçerlilik şekline uyulması gerekli değildir. Fakat ispat hukuku açısından değerlendirecek olduğumuzda yazılı olması uygun olacaktır.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesi Unsurları

Kullanım ödüncü sözleşmesinin unsurları şunlardır:

• Kullanım ödüncü konusu bir şey veya hakkın bulunması,
• Kullanım ödüncü konusu şey veya hakkın kullanılmasının başkasına bırakılması,
• Kullanım ödüncü konusunun kullanılmasının bırakılmasının karşılıksız olması,
• Kullanım ödüncü alanın geri verme borcunun bulunması,
• Tarafların anlaşması.

Ariyet Sözleşmesinde Süre

Kullanım ödüncü sözleşmesinde süresi belirlenebilir. Ancak sürenin belirtilmemiş olması, sözleşmenin geçerliliğine etkili değildir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinde Zamanaşımı

Ödünç verenin ödünç verdiği şeyin geri istenmesi ve ödünç sözleşmesinden doğan tazminat talepleri ile ilgili kanunumuzda zamanaşımı konusunda açık bir hüküm yoktur. Bu sebepten kullanım ödüncü sözleşmeleri, sözleşmelerden doğan genel zamanaşımı süresi olan 10 yıllık zaman aşımına tabidir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinde Ödünç Verenin Borçları

Kullanım ödüncü sözleşmesinde ödünç verenin borçları şunlardır:

Ödünç Verenin Kullanım Ödüncü Konusunu Sözleşmeye Uygun Olarak Kullanması İçin Ödünç Alana Teslim Etmesi Borcu

Kullanım ödüncü verenin başlıca borcu, kullanım ödüncü konusunu sözleşmeye uygun olarak kullanması için kullanım ödüncü alana bırakmasıdır.

Kullanım ödüncü veren, kusurlu olarak kullanım ödüncü konusunu teslim borcunu yerine getirmediği veya kullanım ödüncü konusuna ilişkin bir maddi ayıp dolayısıyla kullanım ödüncü alanın bir zarara uğramasına sebebiyet verdiği durumlarda, ancak BK.m.112’ye göre sorumlu tutulabilir.

Ödünç Verenin, Ödünç Alanın Kullanım Ödüncü Konusuna Yaptığı Olağanüstü Masrafları Ödeme Borcu

BK m. 381/2 uyarınca “Ödünç alan, ödünç verenin yararına yapmak zorunda kaldığı olağanüstü giderlerin ödenmesini isteyebilir.” Masrafların kullanım ödüncü verenin menfaatine olup olmadığı hususunda vekâletsiz iş görmeye dair esaslar kıyasen uygulanmalıdır.

Kullanım ödüncü verenin menfaatine olmayan olağanüstü masraflar için, kullanım ödüncü alan sadece sebepsiz zenginleşme hükümlerini ileri sürebilir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinde Ödünç Alanın Borçları

Kullanım ödüncü sözleşmesinde ödünç alanın borçları şunlardır:

Ödünç Alanın Kullanım Ödüncü Konusunu Sözleşmeye Ya da Niteliğine Uygun Kullanma Borcu

TBK m. 380/1 uyarınca “Ödünç alan, ödünç konusunu ancak sözleşmede kararlaştırılan şekilde, sözleşmede hüküm yoksa niteliğine veya özgülendiği amaca göre kullanabilir”. Borçlar Kanunu’na göre ödünç alan, ödünç aldığı şeyi sözleşmede kararlaştırıldığı şekilde kullanmalıdır.

Ödünç alan, kullanım ödüncü konusunu sözleşmede nasıl kullanılacağı açıkça belirtilmediği hallerde örfe uygun olarak, ödünç aldığı şeyi özenle kullanmalıdır. Özenle kullanmanın ölçüsü de kendi malını nasıl kullanıyorsa ve kendi malını nasıl muhafaza ediyorsa ödünç aldığı şeye de aynı özeni göstermesidir.

Kullanım ödüncü konusu malı, sözleşmeye ve tahsis amacına uygun kullanmayan kullanım ödüncü alan, doğacak zararlardan sorumlu olur.

BK m. 383/2 uyarınca kullanma için belirli bir süre kararlaştırılmış olsa bile, kullanım ödüncü alanın bu borcuna aykırı hareket etmesi durumunda, kullanım ödüncü veren, sürenin geçmesini beklemeksizin kullanım ödüncü konusunun geri verilmesini talep edebilir.

Ödünç Alanın Kullanım Ödüncü Konusunu Başkasına Kullandırmama Borcu

Ödünç alanın borçlarından biri de ödünç konusunu ödünç verenin rızası dışında başkasına kullandırmamasıdır. Kullanılması bedelsiz olarak kendisine verilen ödünç alan kişinin şeyi sadece kendisinin kullanması gerekmektedir. BK m. 380/2 uyarınca “Ödünç alan, ödünç konusunu başkasına kullandıramaz”. Böylece ödünç alanın, ödünç konusu üzerindeki kullanma hakkı, kural olarak temlik edilemeyen haklardan olmaktadır. Fakat taraflarca sözleşmede bu durumun aksi kararlaştırılabilir ya da ödünç veren, ödünç konusunun başkası tarafından kullanılmasına izin verebilir. Bu borca aykırı hareket eden ödünç alan kazadan dahi sorumludur.

Ödünç Alanın Kullanım Ödüncü Konusunun Olağan Giderlerine Katlanma Borcu

Ödünç alan, şeyi karşılıksız kullanmakta ve ondan faydalanmaktadır. Ödünç verene herhangi bir bedel ödeme borcu yoktur. Ancak ödünç aldığı şeyin de bakım ve muhafaza masraflarını karşılamak zorundadır.  BK m. 381’e göre “Ödünç alan, ödünç konusunun olağan bakım ve koruma giderlerini karşılamakla yükümlüdür.”

Ödünç Alanın Kullanım Ödüncü Konusunu Geri Verme Borcu

Ödünç alan, kullanım ödüncü sözleşmesinin sona ermesi üzerine ödünç konusunu ödünç verene geri vermekle yükümlüdür.

Birden Çok Birlikte Kullanım Ödüncü Alanların Sorumluluğu

BK m. 382 uyarınca “Bir şeyi birlikte ödünç alanlar, ondan müteselsilen sorumlu olurlar”. Tarafların bu esasın aksini kararlaştırmaları mümkündür.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Sona Ermesi

Kullanım ödüncü sözleşmesinin sona erme şekilleri şunlardır:

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Ödünç Alanın Sözleşme Hükümlerine Aykırı Hareket Etmesi Sebebiyle Sona Ermesi

Kullanım ödüncü sözleşmesinde bir süre kararlaştırılmış olsa bile, aşağıdaki hallerde kullanım ödüncü veren, ödünç konusunu bu sürenin sona ermesini beklemeksizin geri isteyebilir.

BK M. 383/2’de şu şekilde “Ödünç alan, ödünç konusunu sözleşmeye aykırı olarak kullanır, onu bozar veya kullanmak için başka bir kimseye verirse ya da önceden bilinmeyen bir durum yüzünden ödünç verenin ivedi gereksinimi ortaya çıkarsa ödünç veren o şeyi daha önce geri isteyebilir” düzenleme altına alınmıştır.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Sözleşmede Kararlaştırılan Sürenin Geçmesiyle Sona Ermesi

Kullanım ödüncü sözleşmesi, kullanmanın süresi sözleşmede kararlaştırılmışsa bu sürenin geçmesiyle sona erer.

Sözleşmede Bir Sürenin Veya Kullanma Tarzının Kararlaştırılmadığı Durumlarda Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Sona Ermesi

BK m. 384’e göre “Ödünç konusu, kullanım süresi ve hangi amaçla kullanılacağı belirlenmeden verilmişse, ödünç veren onu dilediği zaman geri isteyebilir.” Ödünç verenin geri isteme iradesi ödünç alana ulaştığı anda hüküm doğurur. Dolayısıyla ödünç alanın geri verme borcu bu anda muaccel hale gelir.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Ödünç Verenin Önceden Bilinmeyen Acele İhtiyacı Sebebiyle Sona Ermesi

Kullanım ödüncü sözleşmesinde bir süre ya da kullanma tarzı kararlaştırılmış olsa bile, ödünç veren, ödünç konusunu bu sürenin geçmesini ya da kullanmanın gerçekleşmesini beklemeksizin BK m. 383’ün son fıkrası uyarınca “… önceden bilinmeyen bir durum yüzünden … ivedi gereksinimi ortaya çıkarsa, … geri isteyebilir”. Ancak ödünç veren, geri isteme hakkını elverişli olmayan bir zamanda kullanmamalıdır.

Kullanım Ödüncü Sözleşmesinin Ödünç Alanın Ölümüyle Sona Ermesi

BK m. 385’e göre “Kullanım ödüncü sözleşmesi, ödünç alanın ölmesiyle kendiliğinden sona erer.” Bununla beraber taraflar, bu hükmün aksini sözleşmede kararlaştırabilecekleri gibi tarafların iradesinin ödünç alanın ölümüyle sözleşmenin sona ermeyeceği yolunda olduğunun halin icaplarından anlaşılması da mümkündür. Ancak, kullanım ödüncü sözleşmesi, ödünç verenin ölümü ile sona ermez.

Sözleşmeler Hukuku; oldukça kapsamlı bir konu olup hak ihlali yaşanması muhtemeldir. Herhangi bir hak kaybınız oluşmaması için Ekin Hukuk Bürosu ile iletişim kurarak uzman ve tecrübeli avukatlarımızla görüşme gerçekleştirebilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN