Poliçe Nedir? Bono Nedir?
Karşılaştırmalı olarak poliçe ve bonoyu incelersek;
Poliçe Nedir?
Poliçe bir kambiyo senedidir ve Türk Ticaret Kanunu’nun 671 ila 775.maddeleri arasında düzenlenmiştir.
Poliçe için üçlü bir ilişki gerekmektedir. Bu üçlü ilişkideki kişiler düzenleyen(keşideci) , lehtar ve muhataptır.
Düzenleyen(keşideci) senedi tedavüle çıkaran kişidir ve lehtara borçludur. Bu borcunu ödemek adına kredi aracı olan poliçeyi kullanmaktadır. Düzenleyen ve muhatap arasında genelde lehtarla düzenleyiciden bağımsız bir ilişki söz konusudur.
Senet aracılığı ile düzenleyen, muhataptan olan alacağını lehdara havale etmekte, lehdara poliçe bedelini muhataptan tahsil etme ve muhataba kendisine olan borcu lehdara ödeme yetkisi vermektedir yani çifte yetki veren bir havale niteliğindedir.
Ciro edilmemiş poliçedeki ilişkiler üçlüdür fakat senedin cirolanması ve senet sebebiyle sorumlu kişilerin lehine kişisel teminat verilmesi vb sebeplerle üç olan kişi sayısı artabilir.
Senet ciro yoluyla devredildiğinde ilk ciroyu lehtar yapmaktadır. Senedi ciro ile devreden kişilere ‘ciranta’ elinde bulunduran son kişiye ise ‘hamil’ denmektedir.
Muhatabın sorumluluğu poliçe ilişkisi muhatabın poliçeyi kabulüyle birlikte başlamaktadır ve asıl borçlu sıfatını kazanmaktadır. Fakat muhatabın bu senedi kabul etme zorunluluğu kesinlikle bulunmamaktadır.
Poliçe kanunen emre yazılı senetlerdendir. Ancak menfi emre kaydı konularak nama yazılı olarak düzenlenebilir. Ayrıca Poliçe hamiline yazılı olarak düzenlenemez.
Bono Nedir?
Bono, Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen bir kıymetli evraktır. Genellikle yaygın olarak “senet” olarak bilinen bono, poliçeden farklı olarak bonoda muhatap yoktur, senedi düzenleyen ile ödeme yapacak olan kişi aynıdır. Ayrıca poliçenin üçlü ilişkisine muhatap ancak kabul ettikten sonra dâhil olurken, bononun ikili ilişkisinde bonoyu düzenleyen, esas borçlu durumundadır.
Ciro edilmemiş bonodaki ilişki ikili olmakla birlikte senedin cirolanması ve senet sebebiyle sorumlu kişilerin lehine ahal verilmesi gibi nedenlerle kişi sayısı artabilmektedir. Ekonomik işlev bakımından bono genellikle kredi aracı olarak kullanılmaktadır.
Zorunlu Şekil Unsurları Nedir?
TTK MADDE 671-
Poliçe;
- a) Senet metninde “poliçe” kelimesini, senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
- b) Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi,
- c) Ödeyecek olan kişinin, “muhatabın” adını,
- d) Vadeyi,
- e) Ödeme yerini,
- f) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
- g) Düzenlenme tarihini ve yerini,
- h) Düzenleyenin imzasını, içerir.
Poliçede Zorunlu Şekil Unsurları Nelerdir?
Poliçe Sözcüğü(TTK m.671/1,a)
Senet yabancı bir dille düzenlenmiş olsa dahi poliçe sözcüğünün o dildeki karşılığının senet metninde yer alması gerekmektedir. Eğer sene metni birkaç farklı dilden oluşuyorsa ‘poliçe’ ve ‘ödeyiniz’ sözcüklerinin aynı dilde olması gerekmektedir.
Senedin diğer unsurları tam olduğu halde bu sözcük yazılmamış ise TTK m.826 kanun hükmü uyarınca senet açıkça emre yazılı olmak kaydıyla ‘emre yazılı havale’ sayılmaktadır.
Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Konusundaki Kayıtsız ve Şartsız Havale(TTK m.671/1,b)
Poliçe belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız bir havaleyi içermelidir. Bedel mutlaka para ile gösterilmelidir. Doğrudan bedel içermeyen belgeler poliçe kategorisine girmemektedir.
Yapılan havalenin kayıtsız ve şartsız olması gerekmektedir.
TTK m.676 kanun hükmü çerçevesinde poliçede belirtilen rakam ve yazı ile gösterilen bedeller arasında fark var ise yazıya itibar edilmektedir. Her ikisi de yazı veyahut her ikisi de rakamla belirtilmişse ve arada çelişki mevcutsa en az bedele itibar edilmektedir.
TTK m.675 kanun hükmü uyarınca bazı poliçelerde faiz şartı bulunabilmektedir.
Ödeyecek Olan Kişinin (Muhatabın) Adı(TTK m.671/1,c)
Muhatap gerçek veya tüzel kişi olabilmektedir. Eğer muhatap tüzel kişi ise mutlaka ünvanının yazılması gerekmektedir. Eğer muhatap olarak gösterilen kişinin ismi uydurma olarak verilmişse bu unsur poliçeyi geçersiz kılmmaktadır. Aynı şekilde düzenleyenin kendisini lehtar olarak göstermesi mümkündür.( TTK m.673)
Muhatabın ilgili metne yazılması zorunlu bir unsur değildir. Metin dışına veya başlığa yazılabilirler. Adres yazılması zorunlu değildir. Fakat poliçede ödeme yeri yazılmamış ve aynı zamanda muhatabın yanında bir yer belirtilmemişse poliçe geçersiz sayılmaktadır.( TTK m672/3)
Vade
Vadenin yazılması esasa ilişkin bir şart olarak sayılmamaktadır. Çünkü TTK m.672/2 kanun hükmü gereğince vadesi belirtilmeyen bir poliçenin görüldüğünde ödenmesi gerekektedir. Eğer düzenleyen vade belirtmek isterse TTK m703 kanun hükmünde belirtilen dört çeşit vadeden birisini gösterebilir:
MADDE 703-
Bir poliçe;
- a) Görüldüğünde,
- b) Görüldükten belirli bir süre sonra,
- c) Düzenlenme gününden belirli bir süre sonra,
- d) Belirli bir günde,
ödenmek üzere düzenlenebilir.
Ödeme Yeri( TTK m.671/1,e)
Talep edilirse poliçede ödeme yeri açıkça gösterebilir. Eğer gösterilmezse muhatabın adı yanına yazılı olan yer ödeme yeri sayılmaktadır.. Burada da bir yer yazılı değilse poliçe geçersiz sayılmaktadır.
Kime veya Kimin Emrine Ödenecek İse Onun Adı(Lehtar) (TTK m.671/1,f)
Kime veya kimin emrine ödeme yapılacağı yani lehtar senette gösterilmelidir. Hamiline poliçe düzenlenemez, aksi takdirde senet geçersiz olmaktadır. (TTK m.672/1)
Düzenleme Tarihi ve Yeri( TTK m.671/1,g)
Düzenlenme tarihi esas unsur olup senette gösterilmediği takdirde poliçe geçersiz sayılmaktadır.(TTK m.672/1) Tarih açık, belirli ve mümkün olmalıdır.
Düzenleyenin (Keşidecinin) İmzası (TTK m.671/1,h)
İmza en temel unsurdur ve senette imza yoksa senet geçersiz olur. İmza mutlaka el yazısıyla atılmalıdır ; mühür ve parmak basma, imza yerine geçemez ve senedi geçersiz kılmaktadır.
Bononun Zorunlu Şekil Unsurları Nelerdir?
TTK bononun şekil şartlarını belirtmiş olup bu unsurlardan birinin eksikliği durumunda kural olarak bono sayılamamaktadır. TTK m.776 de düzenlenmiştir.
MADDE 776-
Bono veya emre yazılı senet;
- a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
- b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,
- c) Vadeyi,
- d) Ödeme yerini,
- e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
- f) Düzenlenme tarihini ve yerini,
- g) Düzenleyenin imzasını,
içerir.
‘Bono’ veya ‘Emre Yazılı Senet’ Sözcüğü (TTK m.776/1,a)
Senet metninde bono sözcüğünün veya emre yazılı senet sözcüklerinin mutlaka yer alması gerekmektedir.
Senedin diğer unsurları tam olmasına rağmen bu sözcüklerden biri eksikse senet açıkça emre yazılı olmak kaydıyla emre yazılı ödeme vaadi sayılmaktadır.
Kayıtsız ve Şartsız Belli Bir Bedeli Ödeme Vaadi(TTK m.776/1,b)
Bonoda mutlaka bir bedel bulunmalı ve bu bedelin kayıtsız ve şartsız ödeneceği vaadedilmiş olmak zorundadır. Şarta veya temel ilişkiye bağlanmış olan bir ödeme vaadi bonoyu geçersiz kılmaktadır.
Vade(TTK m776/1,c)
Poliçede olduğu gibi vade belirtilmek istenirse TTK m.703 kanun hükmü çerçevesinde belirtilen dört tür vadeden birisi yazılabilmektedir.
Görüldüğünde ödenecek bononun düzenlenme tarihinden itibaren bir yıl içerisinde ödenmek üzere ibraz edilmesi gerekmektedir.
Görüldüğünden belli bir süre sonra vadeli bononun da düzenlenme tarihinden itibaren bir yıl içerisinde düzenleyene ibraz edilmesi gerekmektedir.
Ödeme Yeri(TTK m.776/1,d)
Bono ödeme yerini içermek zorundadır. Fakat açıkça yazılmamış ise senedin düzenlendiği yer ödeme yeri sayılmaktadır.(TTK m.777/3) Düzenlenme yeri de gösterilmemişse de bono geçersiz olur. Bonoda adresli veya yerleşim yerli düzenlenebilmektedir.
TTK MADDE 777/3-Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır
Kime veya Kimin Emrine Ödenecek İse Onun Adı (Lehtar)(TTK m.776/1,e)
Kime veya kimin emrine ödeme yapılacağı yani lehtar senette belirtilmek zorundadır. Hamiline bono düzenlenememektedir. Bonoda lehtar isminin bulunması senedi nama yazılı senet haline getirmemektedir. Senet yine emredir. Nama olabilmesi için ‘menfi emre kaydı’ içermesi gerekmektedir.
Düzenleme Tarihi ve Yeri(TTK m.776/1,f)
Senet düzenlendiği günü içermelidir aksi halde geçersiz sayılmaktadır.
Düzenlenme yeri de gösterilmek zorundadır. Fakat açıkça gösterilmese bile düzenleyenin adının yanında yazılı yer düzenlenme yeri sayılmaktadır. Bu da yoksa bono geçersiz sayılmaktadır.
Senedi Düzenleyenin İmzası(TTK m.776/1,g)
Senet düzenleyenin imzasını mutlaka içermelidir. İmzanın el yazısıyla atılması şarttı.
Zorunlu Unsurlardaki Eksiklikler Ve Tamamlayıcı Hükümleri Nelerdir?
Poliçe:
TTK m.672/1 kanun hükmüne göre;
Unsurların bulunmaması MADDE 672 –
671 inci maddede yazılı unsurlardan birini içermeyen senet ikinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller dışında poliçe sayılmaz
Bono:
TTK m.677/1 kanun hükmüne göre
Unsurların bulunmaması MADDE 777-
İkinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller saklı kalmak üzere, 776 ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz.
Yazılması Senedi Geçersiz Kılacak Veya Yazılmamış Sayılmasına Neden Olacak Unsurlar Nelerdir?
Yazılması Geçersizlik Sonucunu Doğuracak Kayıtlar
Bazı kayıtların yazılması poliçe ve bonoyu sakatlamaktadır.
Vadesi başka şekilde yazılan veya birbirini takip eden çeşitli vadeleri gösteren poliçeler ve bonolar batıldır.(TTK m.703/2)
Havale veya ödeme vaadinin şarta bağlanması temeldeki ilişkiyle bağlantı kurulması senedi sakatlamaktadır.
Yazılması Geçersizlik Sonucunu Doğurmayıp, İlgili Kaydın Yazılmamış Sayılmasına Neden Olan Durumlar
Bazı kayıtların yazılması geçerliliği üzerinde bir etkiye sahip değildir. Sadece ilgili kayıt yazılmamış sayılır anlamına gelmektedir.
İhtiyari Kayıtlar
İstendiği zaman senede eklenebilen ve senet geçerliliği açısından önemi olmayan kayıtlara ihtiyari kayıtlar denmektedir.
TTK’da sayılmış olan ihtiyari kayıtlar şu şekildedir:
- Vade kaydı(TTK m777/2)
- Faiz Şartı (TTK m778,675)
- Menfi Emre Kaydı(TTK m778/1,a;681/2)
- Senedi ödeyecek olan üçüncü kişinin adresi(TTK m.778/1,a; 674, 697)
- Protestodan Muafiyet Kaydı(TTK m778/1,d, 722)
- Yabancı para borçlarında aynen ödeme kaydı(TTK m.778/1,c , 711)
- Aval Kaydı(TTK m.778/3, 701 vd)
Açık(Beyaz) Poliçe (Bono Ve Çek) Nedir?
Açık (Beyaz) Poliçe-Bono-Çek(TTK m680)
Düzenlenmesi sırasında yasal şekil şartlarından biri veya birkaçı eksik bırakılarak senedi alan kişiye doldurma yetkisi tanımış poliçelere denmektedir. Açık bir poliçe düzenlenmesi mümkün ve geçerlidir.
Açık poliçe MADDE 680- Tedavüle çıkarılırken tamamen doldurulmamış bulunan bir poliçe, aradaki anlaşmalara aykırı bir şekilde doldurulursa, bu anlaşmalara uyulmadığı iddiası, hamile karşı ileri sürülemez; meğerki, hamil poliçeyi kötüniyetle iktisap etmiş veya iktisap sırasında kendisine ağır bir kusur isnadı mümkün bulunmuş olsun.
Açık poliçeden bahsedebilmek için senette yalnızca düzenleyenin imzasının bulunması yeterlidir.
Eksik Poliçe (Bono-Çek) ve Açık Poliçe Farkları Nelerdir?
- Açık poliçede düzenleyen lehdara, poliçede eksik olan şekil şartlarını aralarında anlaşabilmeleri için yetki verilmiştir. Lehtar açık poliçeyi bu yetkiye dayanarak doldurur.
- Oysa şekil şartları eksik poliçede lehdara bu eksik şartların tamamlanması için bir yetki verilmemiştir.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mervenur ÖZKAN
